Geert Haisma
Enkele weken geleden is het Global Risk Report van het World Economic Forum verschenen met daarin de actuele belangrijke risico’s. Ik wil graag stilstaan bij de belangrijkste highlights, geclusterd per thema en tijdshorizon waarin wordt verwacht dat de impact van deze risico’s zich serieus gaan voordoen. Zo is er als toprisico binnen één jaar nog steeds met stip op nummer 1 vanaf een lage plaats in de ranking binnengekomen de infectieziekten. Nu is de coronapandemie al lang geen risico meer, maar een realiteit. Wat nog wel als toprisico wordt aangemerkt is de ontwikkeling van diverse varianten en supervarianten waar ons huidige vaccin niet voor werkt en wat kan leiden tot een vierde of vijfde golf. Er kan natuurlijk ook naast Covid een ander virus ontstaan met een grote impact op de samenleving. Dat laatste is het grootste risico binnen één jaar. Ik bespreek hierna respectievelijk de impact binnen twee, drie tot vijf jaar en vijf tot tien jaar.
Economische stagnatie. Als gevolg van de wereldwijde lockdown zijn alleen al in het tweede kwartaal van 2020 zo’n 495 miljoen mensen werkeloos geworden. Dit heeft directe gevolgen voor levensonderhoud en erosie van sociale cohesie (minder verbinding, kleiner wordende middenklasse, afname welvaart, meer onrust). In Nederland is dit effect gedempt door overheidssteun, maar kan zich na afbouw steunmaatregelen nog zeker manifesteren. Zeker als de lockdown nog langer voortduurt.
Ontwikkeling jeugd. De jeugd heeft ondertussen meerdere crises in hun leven meegemaakt (klimaatcrisis, financiële crisis, coronacrisis) en deze crises geven een beeld van slechte economische vooruitzichten en leiden tot mentale problemen. De jeugd verliest vertrouwen in de economie en politiek. Dit risico is jaren onderschat, maar wordt de komende 2 jaar naar verwachting een serieus probleem.
Concentratie van digitale macht. De grote techbedrijven zijn zeer machtig en rijk. Een bedrijf als Apple is in financieel opzicht bijna drie keer zo groot als het BBP van Nederland. Wie de data heeft, heeft de macht. En veel data is erg geconcentreerd waardoor het een belangrijk aandachtspunt is voor landen, bedrijven en individuen hoe daar mee om te gaan om misbruik te voorkomen.
Digitale ongelijkheid. Omdat de digitale vaardigheden steeds belangrijker worden, ontstaat er een kloof tussen digitaal vaardige en minder vaardige mensen. Deels zal deze kloof de bestaande kloof tussen arm en rijk ook verder versterken omdat armen minder middelen hebben om zich digitaal te ontwikkelen.
Falen van cybersecurity en falen van IT systemen. Door het toenemende belang van software in onze samenleving, wordt het falen van die systemen net zo ingrijpend als bijvoorbeeld een stroomuitval. Ongeacht of een systeem door eigen falen of externe factoren als ransomware plat komt te liggen. Ook de veiligheid van de systemen is een groot risico met de vele hacks, phishing, etc… Helaas staan er bijna dagelijks voorbeelden in de krant en blijken belangrijke systemen, zoals bijvoorbeeld gebruikt door de GGD, onvoldoende beveiligd.
Terroristische aanvallen. De afgelopen jaren hadden we al te maken van tal van terroristische aanvallen. Maatregelen om een aanval zoals met vliegtuigen tegen te gaan, leiden direct tot verschuiving zoals aanslagen met vrachtwagens die op publiek inrijden of schiet- en bomincidenten. De komende jaren is de verwachting dat dit risico toeneemt.
Grote impact binnen drie tot vijf jaar
Economische crises. Hausse aan faillissementen met domino effect, vastgoed bubbel, commodity shocks, schuldencrisis door de almaar groeiende schulden.
Geopolitieke risico’s. Grondstoffen politiek zal een steeds belangrijker rol spelen voor steeds schaarser wordende grondstoffen.
Grote impact binnen vijf tot tien jaar
Klimaatverandering. Het tweede belangrijkste risico na infectieziekten is de verdere ontwrichting van ons klimaat en leefomgeving en de toename van extreem weer. Met name het uitblijven van maatregelen om het milieu beter te beschermen tegen het almaar groeiende ras van de mens. De gevolgen kunnen zeer ernstig en onomkeerbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan te weinig zuurstof voor iedereen om te ademen. Het is op dit moment het tweede grootste risico na infectieziekten en zal zich de komende jaren steeds meer manifesteren.
Massavernietigingswapens. Deze blijven een bedreiging vanwege de grote impact en doordat schurkenstaten en groeperingen deze steeds gemakkelijker kunnen inzetten. Denk niet alleen aan kernwapens, maar bijvoorbeeld ook aan biologische wapens zoals een virus, maar ook digitale virussen kunnen hele systemen plat leggen en de samenleving ontwrichten.
Instorten van staten en multilaterale instituten. Toenemende onenigheid kan ertoe leiden dat landen uit elkaar vallen (denk bijvoorbeeld aan de poging tot afsplitsing van Catalonië), maar ook de EU (Brexit) of het mogelijk instorten van een instituut als de VN. Dit zal de komende jaren tot veranderingen leiden in de wereldorde.
Zonder twijfel zullen alle bovenstaande risico’s direct impact hebben op de wereld, op organisaties en op individuen. In een volgend artikel besteed ik aandacht aan hoe met deze risico’s kan worden omgegaan. Het World Economic Forum geeft in haar rapport daarvoor ook enkele handreikingen.
De auteur Geert Haisma is docent risk management en tevens directeur van FullyInControl.
