Afgelopen vrijdag 8 maart was het Internationale Vrouwendag en ter gelegenheid daarvan kwam de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter met de volgende verklaring: “Het aandeel vrouwen in de politiek is nog lang niet representatief voor de diversiteit van onze samenlevingen. Het totale percentage vrouwelijke parlementsleden bedraagt momenteel gemiddeld 33 % in de EU-lidstaten en 26,5 % wereldwijd. We moeten ons blijven inspannen om de inclusie van vrouwen in de politiek aan te moedigen.” Dit jaar is een belangrijk verkiezingsjaar in de hele wereld: ruim 4 miljard mensen mogen hun stem uitbrengen, waaronder meer dan 400 miljoen EU-burgers, die in juni kunnen stemmen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement. Op deze Internationale Vrouwendag wordt stilgestaan bij het moedige activisme van de Europese suffragettes (zie foto hierboven), die streden voor het kiesrecht toen dat recht alleen aan mannen voorbehouden was, en bij alle vrouwen die zich elk op hun eigen manier inzetten voor een eerlijkere en gelijkere samenleving.
In veel delen van de wereld kunnen vrouwen helaas nog steeds niet deelnemen aan het openbare leven en het komt zelfs voor dat zij volledig worden uitgesloten van de besluitvorming en de openbare ruimte, zoals onder andere in Iran en Afghanistan. In alle samenlevingen worden vrouwen nog steeds geconfronteerd met discriminatie en lopen zij een groter risico op online- en offline geweld. Dit is met name aan de orde van de dag voor vrouwelijke politici, journalisten en activisten, in het bijzonder voor mensenrechtenactivisten.
Het wereldwijde thema van Internationale Vrouwendag 2024 is “Eén wereld, duizend vrouwen”, wat aansluit op het thema van de Verenigde Naties van dit jaar. De participatie van vrouwen in de samenleving, ook in leidinggevende functies, is immers van wezenlijk belang.
In het kader van de aankomende verkiezingen voor het Europees Parlement opende vicevoorzitter Jourová op 6 maart 2024 in Brussel het evenement op hoog niveau “Vrouwen in het openbare leven” van de Commissie. In verschillende panels werd gesproken over de uitdagingen waarmee vrouwen in de politiek, de journalistiek en het maatschappelijk middenveld te maken krijgen. De deelnemers bespraken waarom vrouwen besluiten functies met veel zichtbaarheid neer te leggen en stelden concrete oplossingen voor om een einde te maken aan deze trend, bijvoorbeeld door samen te werken met mediaplatforms, regelgevende instanties en politieke partijen.
Vrouwen zijn nog steeds ondervertegenwoordigd in de politiek. In 2023 waren er slechts 6 lidstaten met meer dan 40 % vrouwelijke parlementsleden, en in 7 lidstaten was minder dan 25 % van de parlementsleden vrouw. Het Europees Parlement komt met 40 % vrouwelijke en 60 % mannelijke leden in de buurt van een genderevenwicht. Volgens de cijfers van januari 2024 hadden slechts 5 van de 27 lidstaten een vrouwelijk staatshoofd. Slechts 26,7 % van de parlementaire zetels wereldwijd en 35,5 % van de zetels van lokale overheden valt toe aan een vrouw, en vrouwen bekleden slechts 28,2 % van de leidinggevende functies op het werk. Als er niet meer vaart achter de veranderingen wordt gezet, zal tegen 2050 slechts 30 % van de leidinggevende functies op het werk door een vrouw worden vervuld. De Commissie zal de lidstaten ondersteunen bij het ontwikkelen en uitvoeren van doeltreffendere strategieën om het aantal vrouwen in leidinggevende functies te vergroten. Zo kan de invoering van gender evenwichtige kieslijsten leiden tot beter beleid, een cultuur van antidiscriminatie en anti seksisme, en sterkere democratieën die beter voorzien in de verschillende sociale behoeften.
Vorige week heeft de Commissie ook haar verslag van 2024 over gendergelijkheid in de EU gepubliceerd, met daarin een overzicht van de vooruitgang die is geboekt bij de uitvoering van de strategie voor gendergelijkheid 2020-2025. De meeste acties uit de strategie zijn inmiddels afgerond. De eerste Commissie onder leiding van een vrouw en bestaande uit een gender evenwichtig college van commissarissen is er met de eerste commissaris voor Gelijkheid in geslaagd om gendergelijkheid centraal te stellen in de EU-agenda. De Commissie heeft bovendien op alle managementniveaus duurzame vooruitgang geboekt bij het bereiken van een genderevenwicht. Op 1 maart 2024 werd 48,5 % van alle managementfuncties binnen de Commissie bekleed door vrouwen.
De meest recente doorbraak is het politieke akkoord dat het Europees Parlement en de Raad op 6 februari 2024 hebben bereikt over het voorstel van de Commissie voor een richtlijn ter bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. De richtlijn is het eerste alomvattende rechtsinstrument op EU-niveau om geweld tegen vrouwen – dat nog altijd veel te vaak voorkomt – aan te pakken. De richtlijn stelt bepaalde vormen van geweld tegen vrouwen, zowel offline als online, strafbaar in de hele EU. Vrouwelijke genitale verminking en gedwongen huwelijken zullen strafbaar worden gesteld als afzonderlijke misdrijven. De meestvoorkomende vormen van cybergeweld zullen ook strafbaar worden gesteld, waaronder het zonder instemming delen van intieme beelden (met inbegrip van deep fakes), cyber stalking, cyber intimidatie, vrouwonvriendelijke haatzaaiende uitlatingen en “cyber flashing”. De richtlijn voorziet bovendien in uitgebreide maatregelen voor de bescherming van slachtoffers en voor toegang tot de rechter en ondersteuning, bijvoorbeeld door opvangcentra, crisiscentra voor verkrachtingsslachtoffers en hulplijnen. Deze maatregelen zullen ten goede komen aan de slachtoffers van alle vormen van geweld tegen vrouwen die op nationaal niveau strafbaar zijn gesteld.
In oktober 2023 is de Commissie partij geworden bij het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (Verdrag van Istanbul). De EU is nu gebonden aan ambitieuze en uitgebreide normen om geweld tegen vrouwen te voorkomen en te bestrijden op het gebied van justitiële samenwerking in strafzaken, asiel en non-refoulement, en in het kader van haar openbaar bestuur. Dit verdrag gaat gepaard met financiering, beleid en wetgevingsmaatregelen.
In het najaar van 2023 heeft de Commissie een EU-netwerk voor de preventie van gendergerelateerd geweld en huiselijk geweld opgericht. Het netwerk biedt de lidstaten en belanghebbenden de mogelijkheid om nieuwe problemen op het gebied van geweldpreventie te bespreken en kennis en goede praktijken uit te wisselen.
De Commissie zal in de loop van 2024 ook een aanbeveling voorstellen over het voorkomen en bestrijden van schadelijke praktijken tegen vrouwen en meisjes. In de aanbeveling zal staan welke praktische maatregelen de lidstaten kunnen nemen voor het aanpakken van schadelijke praktijken als vrouwelijke genitale verminking, gedwongen sterilisatie, gedwongen abortus, huwelijken op jonge leeftijd en gedwongen huwelijken.
Er is ook vooruitgang geboekt in het externe optreden van de EU. Het bevorderen van gelijke participatie en leiderschap door vrouwen is een van de prioriteiten van het genderactieplan III voor het externe optreden van de EU. Ook het allereerste jongerenactieplan voor het externe optreden van de EU stelt voorop dat de stem van jonge vrouwen vaker moet worden gehoord en dat zij vaker het voortouw moeten kunnen nemen in de beleids- en besluitvorming. Een van de belangrijkste onderdelen van dit plan is het initiatief Vrouwen en Jongeren in de Democratie, dat vrouwen en jongeren aanmoedigt om deel te nemen aan het openbare en politieke leven, hun betere rechten moet geven en hen leert voor zichzelf op te komen, aangezien zij een grote rol kunnen spelen bij ontwikkeling en verandering. Op 14 maart start de Commissie voor de Status van de vrouw in New York een project voor politieke participatie van vrouwen, met een budget van 11,5 miljoen euro.
In november 2023 hebben de Commissie en de hoge vertegenwoordiger het gezamenlijk tussentijds verslag over de uitvoering van het EU gender actieplan uitgebracht, waarin de nadruk lag op de resultaten van het externe optreden van de EU op het gebied van gendergelijkheid en empowerment van vrouwen en meisjes. Sinds de goedkeuring van het genderactieplan III drie jaar geleden zijn op mondiaal, regionaal en nationaal niveau belangrijke nieuwe EU-initiatieven en -programma’s opgezet, waaronder verschillende Team Europa-initiatieven die de empowerment van vrouwen en meisjes ondersteunen, of het nu gaat om seksuele en reproductieve gezondheid en rechten, gelijke toegang tot kwaliteitsonderwijs of toegang tot financiering voor jonge vrouwelijke ondernemers.
