Tijd voor een ‘Bad Bank’ Belastingdienst?
Begin maart 2021 meldde het Tax Justice Network dat Nederland op de vierde plaats van landen die als belastingparadijs kwalificeren staat. Dat Nederland fiscaal op zijn zachtst gezegd vriendelijk is voor multinationals is al vaker aangekaart. Tegelijkertijd is er een dubbele moraal want de verontwaardiging was hoog toen bleek dat NS Financial Services wegens fiscale redenen in Ierland was gevestigd. Zoals de Toeslagenaffaire laat zien is de belastingwetgeving en de uitvoering daarvan in relatie tot de burger als belastingplichtige zodanig rigide dat de menselijke maat uit het oog is verloren. Kortom de Belastingdienst en het onderliggende fiscale beleid staan volop in de schijnwerpers. In meer algemene zin zijn er ter voorbereiding op de komende kabinetsformatie de nodige rapporten verschenen waarin nadrukkelijk de oproep staat om het belastingstelsel na ruim 20 jaar opnieuw grondig op de schop te nemen. Jan Donders en Flip de Kam publiceerden recent een bundel ‘Geven en nemen’ waarin zowel problemen als oplossingsrichtingen voor het belastingstelsel zijn benoemd. Aantrekkelijke voorstellen, zij het dat er een hele belangrijke randvoorwaarde is: de Belastingdienst moet het wel ‘aankunnen’. De staatssecretaris van Financiën erkent dat ook en stelt dat verbetering van de systemen van de Belastingdienst nog wel enige jaren in beslag zal nemen.
Vanuit een uitvoeringsperspectief zijn de risico’s in de taakuitvoering van de belastingdienst in grote lijnen in drie blokken in te delen. Ten eerste is er de complexiteit van regelingen zoals bijvoorbeeld tot uitdrukking komt in de toeslagenaffaire. Ten tweede de kwetsbaarheid van systemen, enerzijds door veroudering, anderzijds mede als gevolg van de hiervoor genoemde complexiteit. De storingen aan het begin van het aangifteseizoen 2021 zijn hier een mooi voorbeeld van. Het derde blok is in abstracte termen te benoemen als de vereisten van rechtszekerheid en behoorlijk bestuur. Hier valt te denken aan iets eenvoudigs als het jaar van aankoop van de leaseauto en het daarop van toepassing zijnde fiscale regime. Ook eigen woningbezit en de fiscale regels daar omheen hebben gevolgen die soms lange perioden doorwerken. Rechtszekerheid en goed bestuur is in relatie tot inkomenspolitiek overigens niet alleen een thema bij de belastingdienst. Zo gaat 30% van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen die UWV in 2019 verstrekte nog naar uitkeringen op titel van de in 1993 stopgezette WAO. Alhoewel de drie blokken knelpunten analytisch zijn te scheiden, zorgen ze in de bedrijfsprocessen voor elkaar versterkende effecten die aanpassingen in systemen of radicale hervorming binnen de bestaande systemen bemoeilijken.
In de afgelopen 10 jaar is er in de financiële wereld flink gesleuteld om erfenissen uit het verleden beter beheersbaar te krijgen en af te splitsen van de reguliere lopende bedrijfsprocessen. Op die manier raken risico’s uit het verleden de huidige bedrijfsprocessen minder of helemaal niet meer. Het ‘bad bank’ concept is oorspronkelijk een idee om slechte leningen van banken na de financiële crisis af te zonderen van de reguliere portefeuille van de banken. In de verzekerings- en pensioenenwereld is mede onder druk van risico- en kostenbeheersing voor zowel de uitvoerder als de verzekerde afgestapt van de toegezegde uitkeringsregelingen (Defined Benefit) ten gunste van de beter beheersbare vaste premieregelingen (Defined Contribution). Vervolgens zijn de oude regelingen, die soms meer dan 50 jaar kunnen doorlopen, in afzonderlijke entiteiten georganiseerd en zijn voor de nieuwe regelingen nieuwe systemen opgezet of in ontwikkeling.
Als iedereen het er kennelijk over eens is dat het belastingstelsel aan herziening toe is en er tegelijkertijd operationele belemmeringen zijn om dat daadwerkelijk uit te voeren, is het dan geen tijd om eens om te denken en van de bovengenoemde ervaringen te leren? Zou het mogelijk zijn om een eenvoudig nieuw stelsel in een nieuwe systeemomgeving te bouwen waar geleidelijk aan alle belastingplichtigen in zijn opgenomen? Herontwerp van het stelsel en nieuwbouw van systemen kunnen dan synchroon lopen. Bij een daadwerkelijk eenvoudig systeem met vlaktaks(?) en basisinkomen ter vervanging van de toeslagen kan de uitvoering dan veel makkelijker.
Dan blijft het politieke risicomanagement nog over: hoe gaan we om met het jaarlijkse belastingplan. In een eenvoudig stelsel zou sleutelen aan tarieven – dan zijn er dan immers maar weinig – niet veel problemen hoeven op te leveren. Invoeren van nieuwe fiscale regels vergt meer risicomanagement. Wellicht is een ontwikkelperiode met harde uitvoeringstoets en ex ante evaluatie van 2 jaar met herbevestiging van de voorstellen door het parlement te overwegen. Leuker kunnen we belastingen niet maken, maar als we willen kan het wel beheersbaarder voor de uitvoering en vriendelijker voor de belastingplichtige.
Johan de Kruijf
