Evert-Jan Lammers
Willen weten wat er zich onder de oppervlakte afspeelt. Als leidinggevende van een organisatie wilt u dat ook. Zeker nu de coronacrisis menig bedrijfsmodel op z’n kop heeft gezet, bij uzelf, uw leveranciers of uw afnemers. De vooruitzichten voor deze zomer zijn goed: er is groei, COVID-19 wordt verslagen en organisaties herstellen. We staan even stil bij de wetswijziging die niet alleen de bescherming van klokkenluiders regelt maar ook eisen stelt aan meldkanalen en aan het interne onderzoek van ontvangen meldingen. Dit is van belang voor zowel de private als de publieke sector. Meldkanalen zijn de ultieme procedure om te weten wat zich onder de oppervlakte afspeelt: minder bekend bij het grote publiek, maar des te krachtiger.
Niet alle informatie komt namelijk bottom-up naar de bestuurskamer of de toezichtraad. Bepaalde signalen hebben de neiging om ergens onderweg te blijven hangen, zoals bij ongewenst gedrag, belangenverstrengeling en fraude. Dan bent u blij dat er naast de gebruikelijke kanalen van overleg en communicatie, een bijzonder kanaal bestaat waarin dit intern kan worden gemeld. We bespreken dit vanuit drie invalshoeken: de positie van de klokkenluider, het belang van een professioneel meldkanaal en het nut van een onderzoeksprotocol voor intern onderzoek van ontvangen meldingen.
Een van de eerste maatregelen die waarnemend gouverneur Remkes dit voorjaar in Limburg doorvoerde, was het invoeren van meldkanalen waar deze ontbraken. Sommige organisaties begonnen met een mailbox waar je iets kunt melden, andere kozen resoluut voor een digitaal meldplatform. Onze mening over die laatste keuze: de EU verlangt dat organisaties maatschappelijke verantwoordelijkheid tonen met hun meldproces en spreekt in dat kader niet van ‘het beste’ maar van ‘proportioneel’.
De Verenigde Staten kennen een systeem waarbij klokkenluiders een percentage van de door de SEC opgelegde boete kunnen ontvangen, indien een melding van de klokkenluider tot een veroordeling leidt. Dit systeem staat bekend als de Dodd-Frank Act. (*1) . In de periode 2010 tot en met 2019 hebben in totaal 67 klokkenluiders gemiddeld een bedrag van $5,8 miljoen per klokkenluider ontvangen. Het lijkt dus effectief.
Veilig melden in een belangrijk goed
Graag bespreek ik aan de hand van enkele voorbeelden dat zowel het op een veilige manier kunnen melden als de bescherming van klokkenluiders een belangrijk goed is.
Markopolos is de man die de misstanden rondom Bernard Madoff aan de kaart stelde. Daarmee verwierf hij veel geloofwaardigheid en aanzien. In zijn rapport uit augustus 2019 beschuldigde Markopolos GE van ‘accounting fraud’. De fraude zou groter zijn dan de fraudes bij Enron en WorldCom bij elkaar. “I think that they’re a bankruptcy waiting to happen”, aldus Markopolos.
De publicatie had een flinke daling van de koers van het aandeel GE tot gevolg. In oktober 2019 publiceerde Fortune het artikel ‘How the Man Who Nailed Madoff Got GE Wrong’. De beweringen die Markopolos had gedaan, konden niet worden gestaafd. Daarnaast bleek dat hij door een anoniem hedgefonds was betaald voor het opstellen van zijn rapport. Op grond hiervan heeft het hedgefonds een zogenoemde shortpositie ingenomen op het aandeel van GE. Door deze shortpositie in te nemen, speculeerde het hedgefonds op een daling van de waarde van het aandeel GE.
Als we Markopolos in de rol van klokkenluider plaatsen (een rol die hij had bij de casus rondom Madoff) en de SEC zou GE veroordelen tot een boete, dan zou hij op grond van de Dodd-Frank Act een beloning ontvangen. Los daarvan heeft Markopolos al betaald gekregen voor het rapport dat tot de koersdaling van GE heeft geleid. Saillant detail is dat het rapport oorspronkelijk is gepubliceerd op een website met als ULR ‘gefraud.com’. Uit onderzoek van de Financial Times (*2) volgt dat deze website eind oktober 2019 offline was en sindsdien is deze niet meer online geweest.
‘Doing the right thing always has a cost’
In een interview over de tijd waarin hij de Madoff casus aan de kaak stelde, geeft Markopolos overigens aan dat hij zich ernstig bedreigd voelde en dat hij altijd met een wapen op zak rondliep. En dat gevoel van bedreiging of intimidatie wordt door meer klokkenluiders gemeld. In een interview met de Financial Times (*3) geeft de klokkenluider van Wirecard, Pav Gill, aan dat hij lang het gevoel heeft gehad dat hij werd achtervolgd. Nadat hij intern aan de bel had getrokken werd hem duidelijk gemaakt dat hij de keuze had om vrijwillig te vertrekken met een goede referentie of om te worden ontslagen. In het interview geeft Gill aan: ‘they tried to destroy me’ en ‘doing the right thing always has a cost’.
De hier beschreven voorbeelden maken duidelijk dat het op een veilige manier kunnen melden en de bescherming van klokkenluiders een belangrijk goed is. Met het Amerikaanse systeem is het maken van meldingen wellicht laagdrempeliger gemaakt.
Klokkenluidersrichtlijn in de Europese Unie
Het aspect laagdrempeligheid en het aspect bescherming vormen een basis voor de op 23 oktober 2019 gepubliceerde Europese ‘klokkenluidersrichtlijn’ (EU Richtlijn 2019/1937). Deze richtlijn bevat regels inzake de bescherming van personen die inbreuken op het EU-recht melden. Deze richtlijn moet uiterlijk 17 december 2021 in elk EU-land worden omgezet in nationale wetgeving. Belangrijk is dat mensen moeten kunnen melden zonder dat zij daarbij het gevaar voor vergelding lopen.
Voor de lidstaten van de EU geldt dat uiterlijk 17 december 2021 de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in werking moeten treden om aan deze richtlijn te voldoen. Onderdeel van de richtlijn is het verplicht opzetten van een intern meldkanaal voor organisaties in de private sector met meer dan 50 medewerkers. Voor organisaties met meer dan 249 medewerkers dient per 17 december 2021 een intern meldkanaal voorhanden te zijn. Organisaties met tussen de 50 en 250 medewerkers moeten uiterlijk 17 december 2023 beschikken over een intern meldkanaal.
(*1) Voluit: Dodd–Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act –
(*2) Financial Times; Jamie Powell; 30 oktober 2019; ‘Missing: the GE short report And like that, it’s gone.’
(*3) Financial Times; Dan McCrum in London, Stefania Palma in Singapore and Olaf Storbeck in Frankfurt; 20 mei 2021; ‘Wirecard’s reluctant whistleblower tells his story: ‘They tried to destroy me’’.
De auteur Evert-Jan Lammers is partner bij EBBEN Partners.
