De stichting Human Rights in Finance stond afgelopen woensdag 11 september in de rechtszaal tegenover De Nederlandsche Bank. De toezichthouder moet, volgens de stichting, optreden tegen de vijf grootbanken en garanderen dat de uitbestedingsovereenkomst van banken met Transactiemonitoring Nederland opgezegd wordt. De omstreden samenwerking tussen de overheid, toezichthouders en banken wordt door partijen ontkend, maar uit eigen documenten blijkt dat de samenwerking al in 2020, op initiatief van Ministerie van Financiën, is ontstaan. De Rotterdamse rechtbank buigt zich nu over de vraag of de toezichthouder een einde moet maken aan de vermeende gedoogstructuur.
Datahonger bij toezichthouders
De overheid is in opspraak vanwege de ‘datahonger’ waaraan overheid en toezichthouders zouden lijden. Volgens rapportage van het Financieele Dagblad zou een aantal nieuwe wetten de bevoegdheden van toezichthouders om gegevens op te vragen bij banken aanzienlijk uitbreiden. Experts waarschuwden voor te ruime bevoegdheden voor toezichthouders die bovendien verder strekken dan de wettelijke taak van de toezichthouders. Maar dit is geen nieuwe trend. De Nederlandsche Bank is namelijk al jaren betrokken bij de illegale samenwerking onder Transactiemonitoring Nederland (TMNL) waarbij persoonsgegevens op ‘ongekende’ schaal werden verwerkt, ten koste van de privacy van een geschatte 21 miljoen rekeninghouders. Lees hier mijn uitgebreide artikel over de legaliteit van TMNL.
In het Tweede Kamerdebat over witwaswetgeving afgelopen dinsdag 10 september, verklaarde minister Heinen (Financiën) dat de samenwerking onder TMNL een initiatief van banken – ABN AMRO, ING, Volksbank, Triodos en de Rabobank – zelf zou zijn geweest. “Het was niet vanuit de overheid opgedragen om te gaan monitoren. Dit was dus een initiatief van de poortwachters zelf, juist vanuit de overtuiging dat ze de regeldruk zouden moeten verminderen.” De minister lichtte de werking van TMNL kort toe: “Een bank die een boef zag, wilde tegen een andere bank kunnen zeggen: dat is een boef, die ik niet zou aannemen als ik u was.”
Uit een kamerbrief van het Ministerie van Financiën over het bestrijden van witwassen van 22 januari 2020:
“In de afgelopen periode zijn belangrijke stappen gezet bij ons doel om criminelen te verhinderen buiten het bereik van onder meer overheidsinstanties te blijven en ongestoord van het illegaal vergaarde vermogen te genieten. We maken daarbij gebruik van innovatieve initiatieven, zoals het creëren van mogelijkheden voor gezamenlijke transactiemonitoring. Met deze initiatieven gaan we verder dan de internationale standaarden voorschrijven.”
Minister Heinen verantwoordde het project met de Franse slag. Het was namelijk het Ministerie van Financiën zelf die het ‘innovatieve’ initiatief introduceerde dat uiteindelijk tot de samenwerking TMNL leidde. Ook gaf de minister een vertekend beeld van de werking van TMNL. Gezamenlijke transactiemonitoring was immers verboden. De minister ‘vergat’ dat dergelijke monitoring in de periode van 2020 tot 15 juli jl. heeft plaatsgevonden zonder wettelijke titel. Bovendien zou het één ding zijn als banken de onderling gegevens over ‘boeven’ deelt. Maar het bezwaarlijke aan TMNL is nou juist dat de grootbanken transactiegegevens met één centrale entiteit – namelijk TMNL – delen, waarna TMNL deze gegevens met AI analyseerde.
Gedoogstructuur
Stichting Human Rights in Finance betoogde in de rechtszaal dat banken het uitbestedingsverbod van de Wft hebben geschonden door samenwerking met elkaar en TMNL te bewerkstelligen. Centraal staat het argument dat de toezichthouder van de samenwerking af wist en hier niet op acteerde. De toezichthouder wist in ieder geval in oktober 2022 van de samenwerking toen het in een eigen rapport schreef dat ‘DNB geen partner is in het project maar het wel steunt en bijdraagt in de vorm van kennis’.
Het pleidooi van Human Rights in Finance beschrijft de uitbesteding van transactiemonitoring door vijf banken als een “Super-Syri, maar dan zonder wettelijke basis”. Hiermee verwijst de stichting naar de omstreden SyRI wetgeving waarover in 2020 werd geoordeeld dat deze in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Sinds 2021 besteden de banken, in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), hun transactiemonitoring uit aan een onbevoegde derde partij, ondanks een expliciet verbod hierop in de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). De banken liepen hiermee, met steun van DNB, vooruit op een wetswijziging die uiteindelijk niet is doorgevoerd. De stichting stelt dat hierdoor gegevens van zo’n 21 miljoen rekeninghouders onrechtmatig zijn gedeeld met TMNL en dat TMNL in de afgelopen jaren tussen de 10 en 14 miljard transactiegegevens heeft gemonitord.
De rechter zal zich nu buigen over de vraag of de stichting ontvankelijk moet worden geacht en of De Nederlandsche Bank handhavend moet optreden tegen de vijf banken. Uitspraak volgt over ongeveer twee weken. Van de uitspraak en eventuele reacties van betrokkenen houden we u via deze website op de hoogte.
Dit artikel is geschreven door Christian Cordoba Lenis, nieuwsredacteur voor PONT | Data & Privacy
Ellen Timmer Reageren
Inmiddels is de uitspraak bekend: https://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:RBROT:2024:9239.
Inhoudsindicatie: “De stichting wil dat DNB handhavend optreedt tegen Transactie Monitoring Nederland (TMNL), tegen de deelnemende banken en tegen de Nederlandse Vereniging van Banken wegens overtreding van artikel 10 Wwft. DNB meent echter dat de stichting geen belanghebbende is in de zin van artikel 1:2 lid 3 Awb. Het bezwaar tegen de schriftelijke weigering om te handhaven heeft DNB niet-ontvankelijk verklaard omdat procesbelang is komen te ontvallen aan het verzoek. De voorzieningenrechter sluit kort en onderschrijft het besluit op bezwaar. De stichting heeft niet bestreden dat de activiteiten van TMNL zijn stopgezet en de uitgewisselde gegevens zijn verwijderd. Met dit beroep kan de stichting dus niet meer bereiken wat zij in haar verzoek heeft verzocht, namelijk dat de overtreding van het transactiemonitoringsverbod ogenblikkelijk wordt gestopt, onder oplegging van een last onder dwangsom en een punitieve boete. Zoals DNB uiteen heeft gezet, kan zij in eerste instantie slechts tegen niet naleving van artikel van artikel 10, eerste lid, van Wwft optreden met een aanwijzing. Een aanwijzing kan slechts zien op een lopende overtreding en niet worden gegeven ter voorkoming van herhaling (vgl. ECLI:NL:CBB:2024:223). Dit betekent dat DNB hoe dan ook niet meer handhavend kon optreden.”