Hoe de UBO in Europa door de mazen van de wet glipt

Anne Scheltema Beduin
Precies één jaar geleden nam de anonieme bron ‘John Doe’ contact op met de Süddeutsche Zeitung. Hij overhandigde hen 2.6 terabyte aan gecodeerde interne documenten van trustkantoor Mossack Fonseca. Dit leidde tot wat nu bekend staat als de Panama Papers: 11,5 miljoen gelekte documenten over meer dan 214.000 anonieme offshore-entiteiten wereldwijd. De eigenaars van deze offshore-entiteiten kunnen hun identiteit en zakelijke transacties via deze constructies verbergen. De onthullingen van de Panama Papers hebben de aandacht voor grootschalige internationale witwasconstructies en belastingontduiking significant vergroot. Deze praktijken bevorderen internationale en nationale misdaad en zorgen ervoor dat de fiscus jaarlijks veel inkomsten misloopt. Uit een studie van de Stolen Asset Recovery Initiative (StAR) van de Wereldbank uit 2011, blijkt dat meer dan 70% van een groep van 200 corrupte politici anonieme vennootschappen en trusts gebruikten om hun identiteit te verhullen. 
Onderzoeksjournalisten laten door analyses zien hoe ongeoorloofde constructies en routes naar belastingparadijzen worden opgezet en hoe o.a. de Nederlandse dienstverlening wordt gebruikt — en zich laat gebruiken — door internationale criminelen. Om de strijd tegen witwassen en financiering van terrorisme is in 2015 in Europees verband onder andere besloten tot het invoeren van een UBO-register. In het register worden gegevens van zogeheten UBO’s (ultimate beneficial owners) opgenomen. Een UBO is de natuurlijke persoon die, al dan niet achter de schermen, bij een onderneming of rechtspersoon aan de touwtjes trekt, schreef Dijsselbloem aan de Tweede Kamer.
In 2016 en 2017 heeft Transparency International Nederland met 5 andere landen onderzoek gedaan naar de wijze waarop UBO’s verborgen blijven en of (en hoe) de nieuwe wetgeving hier verandering in gaat brengen. Hiermee beoogde TI-NL bij te dragen aan de verdere analyse en discussie omtrent de regulering en de transparantie van eigendomsstructuren van bedrijven en andere rechtspersonen in Nederland. Maar ook in andere landen speelt deze discussie. De vergelijking tussen 6 Europese landen biedt een interessant scala aan ontduikingsmogelijkheden en creatieve oplossingen van criminelen die detectie en opsporing van witwassen en gerelateerde delicten moeilijk maken.
Het Portugese voorbeeld mislukt
Zo kan gedacht worden aan het zogenaamde Portugese Golden Residence Permit Programme, een programma waarbij verblijf – en daarmee toegang tot het Schengengebied – verleend wordt aan beleggers van buiten de EU. Primair doel van het programma was het bevorderen van werkgelegenheid in Portugal: één van de criteria om in aanmerking te komen voor een gouden Visum was de creatie van tenminste tien banen. Echter, de overgrote meerderheid van de visa onder dit programma is toegekend aan individuen die onroerend goed kochten van een half miljoen euro of meer. Na vier en een half jaar resulteerde dit programma in 4.578 toegekende visa voor investeringen door aankoop van onroerend goed, terwijl slechts 7 daadwerkelijk werkgelegenheid gecreëerd hebben. De top vijf nationaliteiten zijn Chinees (3.207), Braziliaans (319), Russisch (167), Zuid-Afrikaans (156) en Libanees (88). Lastige UBO’s om te identificeren. Dit terwijl de denktank Global Financial Integrity China en Rusland beoordeelt als topscorers op het gebied van illegale uitgaande geldstromen.
De vierde anti-witwasrichtlijn
De implementatie van de vierde anti-witwasrichtlijn laat nog in bijna alle landen op zich wachten. Alleen Duitsland, Denemarken en het Verenigd Koninkrijk hebben de wetgeving tijdig geïmplementeerd. Wat de toekomst ons gaat brengen is dus nog voor een groot deel in het ongewisse. Toch zullen de mazen naar verwachting weer wat nauwer worden, waardoor de anonieme UBO steeds minder beweegruimte krijgt in Europa.
Wilt u meer weten over de UBO in Europees perspectief? Op 23 november a.s. verzorgt mr. Anne Scheltema Beduin, Algemeen directeur van Transparency International Nederland (TI-NL) over dit thema een lezing tijdens het 9e Jaarcongres De Aanpak van Witwassen.
Bezoekers van het Risk & Compliance Platform Europe ontvangen een exclusieve korting van 50 euro op het inschrijftarief. Gebruik bij uw aanmelding de kortingscode RISK50.