Het spoort niet

Jacques Jetten

Uit recent onderzoek is gebleken dat treinen niet op tijd rijden, maar op rails. Die constatering heeft grote invloed op ons denken over het vervoer per spoor. Er wordt flink gemopperd op de Spoorwegen, die nog lang niet over de coronadip heen zijn. Nog maar 80% van de treinreizigers van 2019 is terug, vooral omdat thuiswerken voor veel mensen een betere oplossing is gebleven. Per 1 januari 2023 worden de kaartjes 5,5 % duurder en voor eersteklas reizigers is dat zelfs 7,4 %. Minder comfort voor meer geld, het moet niet nog gekker worden. Er vallen namelijk heel wat treinen uit de dienstregeling of ze zijn aanzienlijk korter. Dat heeft tot gevolg dat de treinen stampvol zijn en je vaker genoegen moet nemen met een staanplaats. Zelfs de plee is constant bezet. Dat treinen vaak korter zijn, komt omdat er te weinig conducteurs beschikbaar zijn en veiligheidsregels bepalen dat er op een langere trein twee conducteurs moeten zitten. Dat willen ze nu opvangen met de inzet van kantoorpersoneel op de trein, maar het is sterk de vraag of dat gaat lukken. Kantoorpersoneel werkt meestal van 9 tot 5 en niet in de weekenden. Niet elke klerk zal daarvan vrijwillig willen afzien. Bovendien missen ze in de trein de koffieautomaat en moeten ze een strak NS-uniform dragen. Tja en dan die fluit…

In de Tweede kamer is vorige week gesproken over het opheffen van het monopolie van de NS op het Nederlandse hoofdrail netwerk. Regionale vervoerders zoals Arriva willen daar ook een openbare aanbesteding voor, terwijl dat nu tienjaarlijks onderhands geschiedt. Het draait om de vraag wie op de grote verbindingen in ons land personentreinen mag laten rijden. De concessie van de NS loopt eind 2024 af. Als de NS niet langer in staat is om dezelfde kwaliteit en kwantiteit te leveren waar anderen mogelijk wel toe in staat zijn, wordt de vraag opportuun of die vaststaande gunning in stand moet blijven. In de Tweede Kamer wil een ruime meerderheid vasthouden aan het alleenrecht van de NS. De VVD, vanouds groot voorstander van marktwerking, is als enige voor loslaten, maar de andere partijen zijn bevreesd voor nog meer versnippering en uiteindelijk een grotere janboel op het spoor. Het beleid is immers nog steeds het autoverkeer terug te dringen. Soms denk ik: is dit beleid of is hierover nagedacht? Op onze autowegen staat het verkeer tijdens de spits stil vanwege kilometerslange files en we kunnen niet immer blijven doorgaan met het aanleggen of verbreden. Als je nieuwe spoorwegmensen wil lokken met hogere salarissen, worden de treinkaartjes nog duurder en vervalt die vervoersoptie voor de smalle beurs. Hoe krijg je hobbyisten met een modelspoorweg op zolder, in een beroepsmatige setting? Het echte leven is als een neus: je moet eruit halen wat erin zit.

Het buitenland doet er van alles aan om reizen per trein goedkoop te maken. In Spanje zijn meerrittenkaarten (abono) verkrijgbaar, die geldig zijn om van september t/m december 2022 gratis of met 50% korting met de trein te reizen. In Duitsland was dat deze zomer voor € 9 per maand mogelijk. Dit gold in het hele land voor de tweede klasse van alle lokale en regionale treinen, trams, metro’s en bussen. Een treinreis van 12 uur naar Milaan kost nog geen € 90 en als je wat op internet surft, zie je dat het elders allemaal veel eenvoudiger en goedkoper kan. Hoe komt het, dat dit in ons land zo moeilijk en zo duur is?

Overvolle wegen, nijpende klimaatdoelen en een nieuwe directeur (Wouter Koolmees) zouden voor de NS voldoende argumenten moeten zijn om het eens over een andere boeg te gooien. Nu is men het spoor bijster. Waar een wil is, is een spoorweg. Hou het vooral simpel, dan loopt het straks vanouds weer als een trein.

De auteur, Jacques Jetten is jurist.