Op 1 november 2024 is de eerste fase van de Wet open overheid (Woo) ingegaan, een belangrijke stap naar meer transparantie in de overheid. Deze wet, die op 1 mei 2022 in werking trad als opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), heeft als doel overheidsinformatie beter toegankelijk te maken.
De Woo is van belang voor iedereen: burgers, journalisten, Kamerleden en anderen die inzicht willen in het functioneren van de overheid. Door openheid te bieden over overheidsbesluiten en beleid, wil de wet het vertrouwen tussen de samenleving en de overheid versterken. Meer transparantie moet burgers helpen om de overheid beter te controleren en de achtergronden van bepaalde beleidskeuzes beter te begrijpen.
Een belangrijk verschil met de Wob is de nadruk op actieve openbaarmaking. De overheid is nu verplicht om bepaalde informatiecategorieën uit eigen beweging openbaar te maken, zonder dat daarvoor een verzoek hoeft te worden ingediend. Dit betekent dat overheidsinstanties proactief informatie moeten delen die van belang is voor het publiek.
Vanaf 1 november zijn er vijf soorten informatie die verplicht te vinden zijn via de Woo-index, een centrale vindplaats voor overheidsinformatie. Deze categorieën zijn:
- Wetten en andere algemeen verbindende voorschriften.
- Overige besluiten van algemene strekking.
- Informatie over organisatie en werkwijze.
- Bereikbaarheidsgegevens.
- Vergaderstukken en -verslagen van de Staten-Generaal.
Daarnaast heeft de overheid de plicht om zich in te spannen om ook andere relevante informatie actief openbaar te maken, zelfs als deze niet onder de verplichte categorieën valt.
De Woo wordt de komende jaren in drie extra fasen uitgebreid, waarin stapsgewijs complexere categorieën, zoals beschikkingen, aan de Woo-index worden toegevoegd.
Naast de actieve openbaarmakingsplicht blijft de mogelijkheid bestaan om informatie op verzoek te verkrijgen. Burgers kunnen nog steeds een Woo-verzoek indienen om specifieke informatie op te vragen.
Met de Woo zet Nederland een belangrijke stap richting een transparantere overheid. Door de actieve openbaarmaking van informatie en verbeterde procedures voor informatieverzoeken wordt het voor burgers makkelijker om de overheid te controleren en een actieve rol in de democratie te spelen.
Kritiek op de Woo
Ondanks de ambities achter de Wet open overheid, klinkt er ook kritiek. Zo wordt de trage afhandeling van Woo-verzoeken vaak bekritiseerd. Hoewel de wet een termijn van 42 dagen voorschrijft, duurt het in de praktijk vaak langer voordat een besluit wordt genomen. Dit blijkt uit onderzoek van de Open State Foundation, het Instituut Maatschappelijke Innovatie en de Universiteit van Amsterdam.
Journalist en Woo-deskundige Tim Staal wijst erop dat dit deels te maken heeft met een gebrek aan bestuurlijke wil en prioriteit. Volgens Serv Wiemers, directeur van de Open State Foundation, heerst er binnen sommige ministeries bovendien een mentaliteit waarbij Woo-verzoeken als een last worden gezien. Ineke van Gent, voorzitter van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI), stelt dat sommige ministeries zelfs proberen om Woo-procedures onnodig te compliceren om zo informatieverstrekking te vermijden.
Verder bestaan er zorgen over een mogelijke nieuwe uitzonderingsgrond voor documenten van ‘beperkt bestuurlijk belang’. Dit voedt de vrees dat overheidsinstanties zelf gaan bepalen welke informatie relevant is en welke niet, wat ten koste kan gaan van de beoogde transparantie.
De Woo markeert een belangrijke stap richting meer transparantie en betrokkenheid van burgers bij de overheid. Hoewel de wet veelbelovend is voor openheid en controle, tonen kritische geluiden dat er nog hindernissen zijn in de uitvoering en afhandeling van Woo-verzoeken. Om het vertrouwen van de samenleving echt te versterken, zal het cruciaal zijn dat de overheid deze uitdagingen serieus aanpakt.
