De wereldeconomie tussen oud en nieuw, tussen hoop en vrees

Hans Bevers
De wereldeconomie had vorig jaar zijn ups en downs en ook 2017 is onzeker. Veel zal afhangen van het beleid van de nieuwe Amerikaanse president Trump en de verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland.
“Sommige jaren stellen vragen en andere jaren geven antwoorden”, zei de Amerikaanse schrijfster Zora Neile Hurston. 2016 gaf enkele antwoorden maar stelde tegelijk nog meer vragen. Wat 2017 in petto heeft, blijft een vraagteken. Wie had bijvoorbeeld in december 2010 kunnen voorspellen dat de Tunesische marktkramer Mohamed Bouazizi zichzelf in brand zou steken en daarmee de lont aan het kruitvat in het Midden-Oosten? Vorige maand verhoogde de Amerikaanse centrale bank voor slechts de tweede keer in tien jaar tijd de basisrente. Die zag zijn kans omdat de wereldeconomie zich vandaag in rustiger vaarwater bevindt.
2016 in een notendop
Het jaar startte nochtans allesbehalve rustig. De aandelenmarkten donderden in januari naar beneden mede door de aanhoudende zorgen over China. De Amerikaanse economie kende bovendien een ontgoochelende start door de strenge winter, de sterke dollar en de uitermate zwakke investeringen in de schalie-oliesector onder invloed van de verder kelderende olieprijzen. En tot overmaat van ramp brachten de Britten een foert stem uit tegen de Europese Unie, de immigratie en de mondialisering. De rente verkende intussen nieuwe dieptepunten. Toch vertoonden de Chinese cijfers geleidelijk tekenen van stabilisatie en veerde het vertrouwen bij westerse gezinnen en bedrijven in de tweede jaarhelft op. Het magere economische herstel in Europa won aan kracht. Zelfs een zwaargewicht als Donald Trump kon daar niets aan veranderen. In het zog van zijn overwinningsspeech steeg de rente en schoten de koersen van aandelen hoger. De Italiaanse nee-stem bracht dan wel Renzi ten val maar het optimisme op de financiële markten bleef overeind.
Wat brengt 2017?
De toekomst is per definitie onzeker. De Nederlandse dichter Cees Buddingh verwoordde het straffer: “een econoom is iemand die het ook niet weet.” En Albert Einstein zei: “Ik kijk nooit naar de toekomst, die komt vroeg genoeg.” Inderdaad, de toekomst is hier al. Het referendum legde de heikele situatie in de Italiaanse bankensector opnieuw bloot. De onmiddellijke gevolgen van de Brexit-stem vielen supergoed mee, maar het moeilijke Brexit-proces zelf moet natuurlijk nog van start gaan.
En ook al vond China in het jaar van de aap opnieuw zijn balans, het jaar van de haan kan de financiële markten opnieuw wakker doen schrikken. De kredietgroei en de stijging van de huizenprijzen in steden als Shanghai en Peking zijn simpelweg niet houdbaar.
Trump verkeert met zijn plannen om de Amerikaanse groei te verdubbelen tot 4% nog in een verkiezingsroes. De tijd dringt nog voor Trump officieel van start is gegaan. Hij heeft immers grote infrastructuurwerken en forse belastingkortingen beloofd en zal dus snel moeten opleveren wil hij de financiële markten niet ontgoochelen. Intussen krijgt hij af te rekenen met een steeds duurder wordende dollar. Die zet druk op de Amerikaanse export en botst met zijn plannen om de industrie nieuw leven in te blazen. Het risico van een fellere protectionistische handelsreflex, vergeldingsacties en verdere deglobalisering neemt daardoor toe.
Quo vadis Europa?
De verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland maken van 2017 weerom een uitdagend jaar. Met de relatief breder uitgebouwde welvaartstaat, de minder acute vluchtelingencrisis en de aantrekkende Europese economie, is een grote destabiliserende politieke uitkomst vooralsnog niet de meest waarschijnlijke. Maar het blijft wel degelijk opletten. Het populisme rukt op. Bovendien ligt het gemakkelijkste gedeelte van het economische herstel achter ons. De economische rugwind komende van de daling van de rentevoeten, de lagere euro wisselkoers, de lagere grondstoffenprijzen en de stopzetting van het forse besparingsbeleid in de jaren voordien, zwakt af. Wil het economische herstel zich duurzaam doorzetten dan moet de investeringspolitiek van de Europese overheden dringend een tandje hoger schakelen. Overtuigende signalen blijven op dat vlak helaas uit. De situatie in het Midden-Oosten blijft anderzijds kritiek en ook de vluchtelingendeal met Turkije is niet meteen een pareltje, wel integendeel.
Tussen vrede en oorlog
Ruim acht jaar na de start van de Grote Recessie kampt de wereldeconomie nog altijd met de naweeën ervan. Bovendien lijken de politieke en geopolitieke spanningen op te lopen. De Arabische lente maakte plaats voor de winter. En de Russische president Poetin wint aan zelfvertrouwen op het internationale strijdtoneel. China onderschepte recent dan weer een Amerikaanse onderwater drone. Kersvers Nobelprijswinnaar literatuur Bob Dylan verwoordde het ooit als volgt: “Het is onmogelijk om in wereldtermen te denken en voor de vrede te zijn tezelfdertijd.”
Maar laten we vooral afsluiten op een noot van hoop, zoals dat hoort bij de overgang van oud naar nieuw: moge de beste momenten van 2016, de slechtste worden van 2017.
De auteur, Hans Bevers, is hoofdeconoom bij Bank Degroof Petercam in Brussel.