De jaarrekening: waar moet je op letten?

Piet Klop
Het is een jaarlijks terugkerend ritueel: je moet als commissaris de jaarrekening goedkeuren. Waar moet je dan extra op letten? Wat zijn de kansen of juist de risico’s? “Als je niet weet wat je mist, kun je er ook niet naar vragen.” zeg ik altijd. Daarnaast ben ik van mening dat de accountant een extra lid van de Raad van Commissarissen is en dat deze dan ook als dusdanig ingezet zou moeten worden. Dus los van het controleren van de jaarrekening, kan hij ook nog specifiek onderzoek doen voor de RvC, bijvoorbeeld naar een bedrijfsonderdeel waar de RvC extra risico’s ziet. 
Je kunt verder aan je accountant vragen wat hij vindt van de financiële positie van het bedrijf. Elke accountant controleert “risk-based”. Hij schat voor zijn controle de risico’s van de organisatie in. Vraag je accountant zijn risicoanalyse te delen en met je te bespreken. Ik zie dat in de praktijk veel te weinig gebeuren. Zonde! Ga gewoon de discussie aan. Waar ziet hij risico’s? Waarom? En wat kan eraan worden gedaan? Besef dat je eigenlijk hetzelfde doet. Je staat allebei voor de continuïteit van de organisatie. Dus praat met elkaar. Samen kom je verder.
Basiskennis van financiën is een vereiste
Als je niet weet wat je mist, kun je er ook niet naar vragen. Dus je moet minimaal basiskennis van financiën hebben en snappen hoe een jaarrekening in elkaar steekt. Waar zit het verdienmodel? Waar zitten de risico’s? Als je als commissaris meer gespecialiseerd bent in bijvoorbeeld ICT, zul je ook investeringsvoorstellen die met ICT te maken hebben moeten goedkeuren. Je komt dus altijd met financiën in aanraking. Weet je er te weinig van? Volg dan een cursus.
De jaarrekening is een scherpe foto van een mistige situatie. Het geeft een getrouw beeld, maar het is tegelijkertijd een waarheid, niet dé waarheid. Je kunt er dus vanuit verschillende perspectieven naar kijken. Bekijk jij het glas altijd als half vol? Bekijk het dan ook eens als half leeg. Hier moet je als commissaris alert op zijn. Het kan je onzeker maken, maar dan zeg ik altijd, vraag door tot je alles snapt en begrijp “de business” van de organisatie waar je toezicht op houdt. Om de jaarrekening goed te kunnen beoordelen, is het natuurlijk ontzettend belangrijk goed te doorgronden hoe het verdienmodel van je organisatie in elkaar steekt. Wat is de doelstelling van de organisatie? Dragen de activiteiten van de organisatie wel bij aan die doelstelling? Berucht zijn bijvoorbeeld de zorginstellingen die failliet gaan door verliezen op hun vastgoed, overheidsorganisaties met verliezen op financiële derivaten en kostbare mislukte ICT-projecten. Ook deelnemingen, garanties en verstrekte financieringen gaan vaak fout. Zorg als commissaris dat je ook daar goed inzicht in hebt.
Het belang van de kasstroom
In de jaarrekening vind je natuurlijk de balans, de winst & verliesrekening en het kasstroomoverzicht. En dat laatste overzicht is vaak niet zo inzichtelijk, terwijl het heel belangrijk is. Je bent als commissaris verplicht de kasstroom te snappen. Zit er voldoende geld in de kas. Zijn de binnenkomende kasstromen groter dan de uitgaande? Zo niet, wat betekent dat dan? Alleen bij voldoende cash is de continuïteit van het bedrijf verzekerd. Vraag dus wederom door als het niet volledig duidelijk is hoe het staat met de kasstroom van het bedrijf.
Rente risico’s en nieuwe technologieën

Op dit moment staat de rente laag. Maar aan de financieringsstructuur kun je zien of de onderneming weerbaar genoeg is als de rente ineens omhoog gaat. Stel de vraag of dat de  organisatie wel kan dragen. En hoe men dit in de gaten wil houden. Daarnaast zijn er de nieuwe technologieën, en hoe daarmee om te gaan. Bekijk daarom de jaarrekening ook eens met een digitale bril op. Het is een mooi moment om weer eens te kijken hoeveel er is geïnvesteerd in ICT. En waarin dan precies? Het is als onderneming natuurlijk ontzettend belangrijk om mee te gaan met de tijd en te innoveren – niemand wil de nieuwe Kodak of Nokia worden – maar er zijn ook risico’s aan verbonden. Zie Facebook en het privacy-schandaal. Eigenlijk is iedere onderneming tegenwoordig een data-onderneming. Kijk naar ziekenhuizen en woningcorporaties. Hoe ga je om met al die data en gegevens van mensen? Wat ben je waard op basis van die data? Welke risico’s loop je? Stel die vragen! En kijk ook wat goedkoper kan. Een ziekenhuis kan chique apparatuur hebben gekocht om de fysieke conditie te meten van patiënten. Maar misschien kan dit ook via een app op de telefoon. Het is dus net zoals bij de andere punten: vraag door, wees kritisch en “know your business.” Overigens, in het geval u op zoek bent naar een goede commissaris in Nederland, dan kan ik u PMP aanraden.
De auteur van dit artikel Piet Klop RA MGA is managing partner van Public Values en tevens content director van het RiskCongres Public Values en het RiskCongres Lokaal Bestuur.