De Autoriteit Persoonsgegevens laat haar tandjes zien, Enschede reageert

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) meldt vandaag dat ze de gemeente Enschede een boete heeft opgelegd van 600.000 euro. De gemeente gebruikte wifi tracking in de binnenstad op een manier die niet mag. Met andere woorden het was mogelijk om het winkelende publiek en andere mensen die in de binnenstad wonen of werken te volgen. De gemeente Enschede besloot in 2017 om via sensoren de drukte in de binnenstad te gaan meten. De gemeente huurde daarvoor een bedrijf in dat is gespecialiseerd in het tellen van passanten. Meetkastjes in de winkelstraten vingen de wifi signalen op van de mobiele telefoons van passerende mensen. Van een ieder werd de telefoon apart geregistreerd, met een unieke code. Uit onderzoek van de AP bij de gemeente Enschede blijkt dat dit het geval was. De privacy van burgers was dus niet goed gewaarborgd, omdat zij konden worden gevolgd zonder dat dit noodzakelijk was, aldus de AP. De gemeente Enschede heeft bezwaar aangetekend tegen de boete.

Het was evenwel niet de intentie van de gemeente om individuen te volgen. De AP heeft ook geen aanwijzingen gevonden dat dit is gebeurd. Maar het inzetten van wifi tracking die dit mogelijk maakt, is op zichzelf al een ernstige overtreding van privacywet AVG.

AP-vicevoorzitter Monique Verdier verwoordt het als volgt: “Als je mensen via hun telefoon kunt volgen, is dat heel kwalijk, want iedereen heeft het recht om vrij en onbespied over straat te gaan. Zonder dat de overheid of een andere partij kan meekijken of noteren wat je doet. Dat past bij onze vrije en open samenleving. Het is niet de bedoeling dat iemand kan volgen welke winkel, arts, kerk of moskee we bezoeken. Dat is privé en dat moet privé blijven. Zodat mensen zichzelf kunnen zijn, zonder zich geremd te voelen door mogelijke registratie. Een gemeente moet dit grondrecht van haar inwoners voorop stellen. Om drukte in de binnenstad te meten, moet een systeem mensen tellen. Niet volgen.”

Per 1 mei 2020 stopte de gemeente met wifi tracking

De gemeente Enschede en de twee betrokken bedrijven hadden toegang tot de data. Verdier vervolgt: “Met die data kon je dus mensen volgen door de binnenstad van Enschede. Op een rustig moment zie je precies wie bij welke code hoort. Of kijk naar een patroon: komt iemand elke dag om 08.00 uur op dezelfde plek aan? En gaat zij of hij om 17.00 weer weg? Dan is het dus iemand die daar werkt.”

De overtreding begon in mei 2018. De interventie van de AP was aanleiding voor de gemeente om op 1 mei 2020 te stoppen met wifi tracking. De inzet van wifi tracking is aan strenge eisen verbonden en in de meeste gevallen verboden.

Verdier: “Omdat deze techniek zo ingrijpt in het leven van mensen, mag je het alleen in uiterste gevallen inzetten. Gemeenten mogen in sommige situaties via wifi tracking persoonsgegevens verwerken, bijvoorbeeld als dit noodzakelijk is voor hun wettelijke taak.”

Maar in het geval een gemeente of een bedrijf onrechtmatig wifi tracking inzet, dan is er kans op een flinke boete, aldus de AP. De AP raadt gemeenten aan hun voorgenomen of lopende projecten met wifi tracking nog eens goed tegen het licht te houden.

Reactie gemeente Enschede

Enschede stelt als stad waar technologie, innovatie en creativiteit dat zij een voortrekkersrol vervult. Bij het werken aan de opgaven van de stad maakt het gemeentebestuur steeds slimmer gebruik van digitale data en nieuwe technologie. De gemeente Enschede stelt dat deze tellingen anoniem zijn en er geen persoonsgegevens zijn verwerkt. Toch legt de Autoriteit Persoonsgegevens de gemeente een boete op van 600.000 euro wegens wifi tracking, een systeem waarbij mensen gevolgd zouden kunnen worden. De gemeente kan zich niet vinden in deze uitspraak en zal bezwaar aantekenen tegen dit besluit: “Wij volgen niet, wij tellen slechts”.

Burgemeester Onno van Veldhuizen: “Wij voelen ons ten onrechte gestraft voor iets dat wij niet beoogden en wat ook feitelijk niet is gebeurd. Het waarborgen van de privacy van onze binnenstadbezoekers is vanaf het begin een voorwaarde geweest. Het tellen van bezoekers is nodig om het effect van investeringen en beleid op de aantrekkelijkheid, de leefbaarheid en veiligheid van je stad te meten. Het afgelopen jaar heeft laten zien dat het kunnen monitoren van de drukte in je stad actueler dan ooit is, en wij zijn geblinddoekt.”

De gemeente Enschede zegt dat op basis van de anonieme tellingen het stadsbestuur haar beleidskeuzes en investeringen met data kon onderbouwen en monitoren. Dit helpt bij een goed financieel beheer van publieke gelden en een aantrekkelijke, leefbare en veilige binnenstad voor bewoners, ondernemers en investeerders. Een verbod op de anonieme metingen is een stap terug in de tijd. Het handmatig en op basis van steekproeven verkrijgen van tellingen zijn momentopnames en geven niet altijd een volledig en actueel beeld van de situatie.

Het stadsbestuur van Enschede vindt het belangrijk om op een sociaal verantwoordelijke manier met data en technologie om te gaan. Want als je technologie voor je stad wilt inzetten moet je ook oog hebben voor de impact die het gebruik van data en technologie heeft op je inwoners. Het bestuur wil dat innovaties bijdragen aan leefbaarheid van de stad. De discussie hierover is ingewikkeld, omdat veel belangen moeten worden afgewogen. Daarom heeft Enschede sinds 2020, als eerste stad in Nederland, een onafhankelijke ethische commissie aangesteld. De ethische commissie helpt het gemeentebestuur om een goede afweging te maken.