Half september 2019 publiceerde de minister van Financiën antwoorden op kamervragen van de heer Nijboer (PvdA) over de investeringsplannen van TenneT. In de pers kwam vervolgens vooral het onderzoek naar een mogelijke (deel)privatisering van TenneT naar voren. We moeten de uitkomsten van dat onderzoek uiteraard afwachten, maar dat de minister deze optie openhoudt roept toch op zijn minst vraagtekens op. U herinnert zich vast nog wel de paniek die ontstond toen KPN mogelijk zou worden overgenomen door AmericaMovil in 2013. Op stel en sprong werden constructies bedacht die moesten borgen dat het vaste KPN-net voor Nederland behouden zou blijven. Dat net behoort tot de vitale infrastructuur van Nederland. TenneT is de beheerder van het hoofd elektriciteitsnet. Tot enkele jaren terug was dat min of meer een ‘business as usual’ model waar beheer en onderhoud centraal stonden. Vervolgens kocht TenneT in 2009 zich met instemming van het parlement in in het Duitse hoogspanningsnet. Goed voorbeeld van internationale samenwerking zou u zeggen en het net blijft nog steeds in handen van de publieke sector. Dat was vóór de Duitse ‘Energiewende’ in 2011 die er toe leidde dat er meer windenergie moet worden opgewekt. Gevolg: TenneT wordt verantwoordelijk voor capaciteitsverhoging van het Duitse net om de stroom op de goede plaats te krijgen. Lees meer…

De vraag is of het wenselijk is dat winstnemingen op het grondbedrijf de gaten in de resultatenrekening van de gemeenten dichten. Vanaf het Besluit Begroting en Verantwoording 2016 (BBV 2016) is een nieuwe methode voor winstneming bij de gemeentelijke grondexploitaties van kracht. In de praktijk komt de zogenaamde ‘percentage of completion’ methode er op neer dat zodra er winst in een grondexploitatie ontstaat, die winst naar rato van de voortgang van het project moet worden genomen. Daarmee sluit de boekhouding aan bij het realisatiebeginsel (Commissie BBV, 2018) dat mede leidend is in het baten-lastenstelsel. Ik laat de vraag of het realisatiebeginsel echt van toepassing zou moeten zijn op projecten met een doorlooptijd van 10 jaar maar even buiten beschouwing en concentreer me op de gevolgen voor de besluitvorming in de gemeenteraad. Lees meer…

Onlangs is een item over de vermogenspositie van provincies in de media verschenen. Het ging daarbij vooral om de provincies met de zwakste financiële positie en veel minder over de rijke provincies. Sinds 2009 is het min of meer een ritueel geworden om over de hoge reserveposities van vier provincies te spreken (Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg). Deze vier provincies hebben bij uitstek geprofiteerd van het gunstige moment van de verkoop van de energiebedrijven en een forse som geld op de bankrekening ontvangen. Dat de provincies veel geld hebben en dat je een politieke discussie kunt voeren over de vraag hoe daar mee om te gaan is plausibel. Om een idee te geven: je hebt in Gelderland 20 jaar nodig waarin geen motorrijtuigenbelasting wordt geheven om het hele eigen vermogen van de provincie op te maken. Maar ik wil een ander punt maken en daarvoor moeten we terug naar wat eigen vermogen of reserve nu eigenlijk is. Voor een goede analyse moeten we dus achter de reserve gaan kijken en feitelijk onderzoek doen naar de opbouw van de bezittingen (de activa) van de provincie. Lees meer…

In mijn vorige blog schreef ik over het initiatief van de provincie Noord-Brabant om gemeenten te helpen gemeentelijk vastgoed klimaat bestendiger te maken. Deze blog raakt dit onderwerp, maar richt zich op het perspectief van de zeggenschap. Begin maart 2019 verschijnen berichten in de media dat het Rijk voornemens is de Hemcentrale (een kolencentrale in Amsterdam) te sluiten. De centrale is van Nuon/Vattenfall en op een of andere manier zal een Nederlandse overheidspartij moeten gaan betalen voor de kosten van de sluiting van die centrale. Die betaling gaat dan nota bene naar een ander 100% staatsbedrijf binnen de EU. Als de splitsing van de energiebedrijven anders had plaatsgevonden, namelijk handel los van productie en netwerk, dan hadden provincies en Rijk nu wellicht veel makkelijker kunnen besluiten om de productie van energie anders te organiseren, mogelijk ook tegen lagere kosten. Op dit moment legt KPN bij mij in de wijk een glasvezel net aan. Als consument is dat fijn, maar herinnert u zich nog een zekere Carlos Slim, die aan het begin van dit decennium KPN wilde overnemen en daarmee ‘vitale’ infrastructuur in handen zou krijgen? Een privaat netwerk lijkt misschien voordelig, omdat er geen overheidsgeld mee is gemoeid. Maar hoe kwetsbaar maken we ons voor private partijen die belangen hebben die wellicht niet altijd stroken met de maatschappelijke belangen? Lees meer…

Via de PRIMO-nieuwsbrief werd ik geattendeerd op een berichtje over het opstarten van een investeringsfonds voor verduurzaming door de Provincie Noord-Brabant. Dat Noord-Brabant via een revolverend fonds* naar creatieve oplossingen voor financieringsvraagstukken zoekt is niet zo vreemd. De provincie is mede-initiatiefnemer van de website over alternatieve financieringsvormen en heeft door de opbrengsten uit de verkoop van Essent voldoende middelen beschikbaar voor financiering- en stimuleringsmaatregelen. Desondanks leidt het plan van de provincie bij mij tot de nodige vraagtekens. De doelgroep van het nieuwe investeringsprogramma zijn de gemeenten in de provincie. Kennelijk heeft de provincie gemeenten met beperkte financiële middelen en of onvoldoende expertise over verduurzaming op het oog. Een gemeente met beperkte financiële middelen staat – overigens net als alle andere gemeenten – onder toezicht van de provincie. In welke vorm een gemeente financiering aantrekt is niet zo zeer van belang, wel dat extra financiering tot extra beslag op de toch al beperkte ruimte legt. Hoe kan de provincie dat als kapitaalverstrekker aan zichzelf als toezichthouder uitleggen? Lees meer…

In mijn vorige blog sprak ik over het weerstandsvermogen en de schijnzekerheid die uitgaat van het berekenen van een weerstandsratio. In mijn colleges leg ik studenten uit dat de verplichte paragrafen in BBV eigenlijk allemaal risicoparagrafen zijn, met elk hun eigen accenten. Zo zijn de paragrafen over lokale heffingen en weerstandsvermogen eigenlijk paragrafen over risicobuffers terwijl de andere paragrafen op specifieke onderdelen van risico’s in de gemeentelijke organisatie in gaan. Grosso modo valt bij het doorlezen van de risicoparagrafen op dat het veelal blijft bij een beschrijving van feiten, waar mogelijk aangevuld met een concrete financiële impact of een verwijzing naar een relevante reserve. In 2014 schreven Boorsma en Haisma al dat de paragraaf weerstandsvermogen aan herziening toe was, onder andere omdat de berekening van het weerstandsvermogen arbitrair is. Zij stellen ook dat de huidige benadering van weerstandsvermogen integraal risicomanagement in de weg staat. In dit blog wil ik stil staan bij risk apetite of risicobereidheid als onderdeel van integraal risicomanagement en in het bijzonder de bestuurlijke aandacht voor dit onderwerp. Lees meer…

Ik schrijf dit stukje midden september in een tijdvak waarin in alle gemeenten en provincies de laatste hand wordt gelegd aan de begroting voor komend jaar. Als we de uitgelekte stukken van de rijksbegroting moeten geloven, dan zal er ook voor het lokaal bestuur wat extra geld op de plank liggen als gevolg van de trap-op-trap-af systematiek tussen rijksbegroting en de middelen voor gemeente- en provinciefonds. Als het goed is zouden we in rijke jaren juist wat moeten sparen voor de magere jaren. Ik wil geen doemdenker zijn, maar met alle artikelen rondom 10 jaar financiële crisis, brexit en mogelijke handelsoorlogen zijn er genoeg onzekerheden om bij stil te staan. Mooie aanleiding dus om even stil te staan bij ‘vet op de botten’. Lees meer…

Een van de opvallende zaken die in het Besluit Begroting en Verantwoording 2016 (BBV2016) ontbreken is een kasstroom overzicht. Nu zult u zeggen hoezo? We hebben toch de paragraaf financiering die keurig, inclusief rentevisie, uit de doeken doet hoeveel risico een gemeente loopt met haar leningen portefeuille? En hebben we bij de wijziging van het BBV niet ook nog eens een kengetal voor de netto schuldquote opgenomen? Ja klopt allemaal, maar het blijft behelpen. Zo zijn twee van de vijf wettelijk verplichte kengetallen, waaronder die voor de schuldquote gevoelig voor het niveau van de totale baten. En als je je alleen maar richt op je schuldpositie vergeet je maar al te gemakkelijk dat er ook nog ergens kasgeld in huis is. O ja, over liquiditeit gesproken: dankzij schatkistbankieren en datzelfde BBV2016 staat kasgeld van een gemeente tegenwoordig op wel drie plaatsen in de balans vermeld. Hoezo overzicht? Lees meer…

De afgelopen maanden had ik het voorrecht om onderwijs en onderzoek te doen aan de Universiteit van Modena en Reggio Emilia in Italië. Dat is ook bij uitstek de gelegenheid om eens goed in een land rond te kijken. Naast de culturele dimensie kijk je in een dergelijke periode toch ook met een schuin oog naar de bestuurlijke context en de ruimtelijke omgeving. Of je in Italië nu in de stad of op het platteland bent, overal kom je wel leegstaande en soms ook flink vervallen gebouwen tegen. Die blijven staan omdat ofwel niemand er last van heeft ofwel omdat het veel geld kost om te slopen, er iets nieuws voor in de plaats te zetten of de grond terug te geven aan de natuur. Nu vraagt u zich af: wat heeft dat nu met Nederlands openbaar bestuur en risico te maken? Wellicht meer dan u denkt!  Lees meer…

Sinds de introductie van de wet financiering decentrale overheden is er inhoudelijk nauwelijks gesleuteld aan deze regelgeving. Maar is dat wel terecht? Er zijn ten minste een aantal ontwikkelingen die er toe leiden dat wellicht heroverweging nodig is. Op basis van CBS gegevens vanaf 2005 is vast te stellen dat de vaste financiering van de echte lange termijn vaste activa (*) bij gemeenten een dalende trend vertoont. In alle jaren was de vaste termijn financiering ook lager dan het totaal aan vaste activa op de balans. Tegelijkertijd valt op dat de verhouding van korte en lange termijn schulden ten opzichte van het balanstotaal van gemeenten wel toeneemt. Er zijn dus relatief meer schulden terwijl de vaste financiering voor lange termijn vaste activa afneemt. Natuurlijk is het voor gemeenten op dit moment aantrekkelijk om, gelet op de verstoringen in de kapitaalmarkt, te kiezen voor korte termijn financiering. Met de huidige rentestanden wordt op die manier de rentelast verlaagd. Ik denk dat de huidige regelgeving rond financiering het gemeenten ook te gemakkelijk maakt om dit soort keuzes te maken ten koste van de lange termijn stabiliteit. Lees meer…