Twan Houben: “Het door de EU overgenomen neoliberalisme van Reagan en Thatcher heeft weinig goeds met zich meegebracht”

Michel Klompmaker

Op 18 september jongstleden hadden we een interview met Twan Houben over de uit de hand gelopen staatsschuld in de Verenigde Staten en de consequenties daarvan. Onlangs hadden we andermaal een onderhoud met hem, nu over een ander onderwerp, namelijk de dreigende armoedeval in de EU als gevolg van de vanuit het neoliberalisme genomen besluiten in het verleden. Voor diegenen die visueel ingesteld zijn en van cijfertjes houden, verwijzen we naar de grafiek bovenaan bij dit artikel, die voor zich spreekt.

Laten we eerst even teruggaan naar de tachtiger jaren van de vorige eeuw. Hoe was de situatie in die tijd?

Twan Houben: “Goed idee, laten we dan maar het jaar 1980 als vertrekpunt nemen. De EU bestond toen nog uit de volgende negen landen, te weten Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Nederland, België, Luxemburg, Denemarken en Ierland. Die negen lidstaten overtroffen toen de productiviteit van de Verenigde Staten ruimschoots. De Verenigde Staten leverde in 1980 21 procent van de wereldproductie en om even een idee te geven China was toen goed voor slechts twee procent. De EU presteerde erg goed in 1980 toen en in dat jaar met die negen lidstaten leverde het de grootste bijdrage aan de wereldeconomie, met 26 procent.”

Toen, in 1980, waren we met negen lidstaten. Inmiddels zijn dat er zevenentwintig, weliswaar zonder het Verenigd Koninkrijk. Hoe is de situatie nu?

Twan Houben: “De situatie is drastisch veranderd. Aan de top staat nu China met maar liefst een aandeel van 19 procent in de wereldeconomie, gevolgd door de Verenigde Staten met 15,4 procent en de EU met 14 procent, dit alles volgens de website van het IMF, het Internationaal Monetair Fonds. Vergelijk dat aandeel van 14 procent van de EU nu maar even met die 26 procent uit 1980 en dan ik kan niets anders dan concluderen dat de EU al jaren bezig is met een doodsstrijd en zij staat op het punt om deze te gaan verliezen als er geen forse herstructureringen plaatsvinden.”

Tot zover de koele cijfers, die voor zich spreken. Maar dan nu graag naar de analyse van de oorzaken.

Twan Houben: “Tja, die cijfers zijn overduidelijk voor wat betreft de verschuivingen in het nadeel van de EU. In mijn boek dat nog gepubliceerd moet worden over de EU analyseer en onderbouw ik de redenen waarom de EU stervende is en dat zal tot grote Europese onrust leiden, als er niet intensief wordt ingegrepen binnen deze supranationale organisatie. Een paar voor de hand liggende redenen wil ik wel noemen. De belangrijkste reden voor het verval is dezelfde als geldig voor de Verenigde Staten en is terug te voeren op het door de Amerikaanse president Ronald Reagan en de ijzeren Britse dame Margaret Thatcher ingezette politiek van neoliberalisme. De daaruit voortvloeiende globalisering leidde vooral tot de overplaatsing van productie naar goedkopere Aziatische landen. Daarnaast werd het pad ingeslagen van privatisering van overheidsbedrijven. Ik durf te stellen dat daarmee het maatschappelijk verval van het Westen is ingezet.”

Kun je aangeven wat de concrete gevolgen waren van die ingeslagen weg?

Twan Houben: “De gevolgen hiervan waren evident, zoals onder andere de afbraak van de Europese industrie die op haar beurt weer leidde tot verarming van de middenklasse. De afbraak van de verzorgingsstaat in combinatie met de structurele afname van economische groei vergrootte de kloof tussen arm en rijk. Maar niet alleen dat, de verplaatsing van productie heeft ook geleid – en dat was niet de bedoeling – tot verplaatsing van Research & Development, productontwikkeling en innovatie. De fameuze “kenniseconomie” blijkt namelijk aanzienlijk minder groei te hebben gerealiseerd dan de vroegere combinatie van lokale productie en dito innovatie.”

Zijn er nog andere factoren die volgens jou een rol hebben gespeeld bij het verval?

Twan Houben: “Een factor die zonder meer een rol heeft gespeeld in het economische verval van Europa is de ongeremde groei van het aantal minder productieve lidstaten, in combinatie met het toelaten van lidstaten tot de euro die niet voldeden aan de eisen voor een “optimum currency area”. De jaarlijkse aanwas – ik durf dat diarree te noemen – van duizenden nieuwe wetten binnen de EU heeft ertoe geleid dat de concurrentiekracht ten opzichte van China zwaar is aangetast. Wat we daarbij zeker niet mogen vergeten is de huidige onderwerping van de EU aan de economisch / juridische dominantie van de VS. Dat was in het eerder genoemde referentiejaar 1980 echt ondenkbaar.”

En dan nu graag jouw visie voor wat betreft de mogelijke oplossingen.

Twan Houben: ”Laat ik eerlijk zijn want ik ben niet zo optimistisch en het zal zeker niet gemakkelijk worden om het tij te kunnen keren. Wat volgens mij absoluut noodzakelijk en wenselijk is dat de samenwerking binnen de EU beter moet, maar dat zal niet een, twee, drie gebeuren vrees ik. De manier waarop het nu allemaal verloopt is echt voor veel verbetering vatbaar. Zo moet bijvoorbeeld de rol en positie van het Europees Parlement worden vergroot ten opzichte van de Europese Commissie. In tegenstelling tot een regulier parlement, kan het Europese Parlement momenteel geen initiatieven tot wetgeving nemen. Dat initiatiefrecht is alleen voorbehouden aan de Commissie. Ook moet de Euro wat mij betreft weer terug naar de tekentafel waarbij de principes van een Optimum Currency Area (OCA) gerespecteerd dienen te worden en afgezien moet worden van allerlei oneigenlijke steunmechanismes voor ondermaats presterende lidstaten. Daarnaast zou de rol en invloed van de VS op de EU wat meer beperkt mogen worden. Tussen beiden zijn de afgelopen vijf jaren een aantal overeenkomsten gesloten die vooral in het voordeel van de VS en het nadeel van de EU uitpakken. Ik ga daarover uitgebreid op in, in mijn boek, dat ik nu aan het schrijven ben, met de nodige bewijsvoering uiteraard. Ik zal de nodige suggesties aanleveren voor de broodnodige verbeteringen.”

We moeten dus nu nog even in het ongewisse blijven voor wat betreft het merendeel van jouw concrete aanbevelingen.

Twan Houben: “Nog even wel ja, want mijn boek zal naar verwachting verschijnen in de periode mei/juni 2024 en dan licht ik het een en ander graag toe voor de lezers van het Risk & Compliance Platform Europe.”

Er is de laatste tijd veel politiek gedoe in de EU. Graag je mening over drie issues in dit verband, te weten de rol van Orban in de EU en de recente politieke verschuivingen in Polen en in Nederland.

Twan Houben: “Orban wordt in het algemeen als dwarsligger gezien. Een “vriend” van Rusland, anti democratisch en tegen uitbreiding van de EU met bijvoorbeeld Oekraïne. Ik vind de EU teveel een consensus club geworden die achter de belangen van de VS aanhuppelt en waarin het Europese Parlement nooit de rol heeft gekregen die noodzakelijk is. In dat verband ben ik blij met Orban als beweerde “stoorzender”. Hij kan met zijn vetorecht – voor zolang dat nog overeind blijft – juist het democratisch gehalte van de EU verhogen door een tegengeluid te produceren dat haaks op dat consensusdenken staat. De USSR Doema stond bol van consensusdenkers onder leiding van hun Secretaris Generaal. In het algemeen is de democratie gebaat bij debat, hoor en wederhoor. Dat is wat anders dan polarisatie die momenteel overal in Europa plaatsvindt. Polarisatie in de vorm van een machtsstrijd tussen het voormalige links en rechts, tussen globalisering en nationaal belang. Als je naar Polen kijkt, zijn de aanhangers van globalisering en de Verenigde Staten van Europa weer aan de winnende hand. Ondanks dat de rechts-conservatieve partij PiS afgelopen oktober – na de verkiezingen – de grootste bleef, heeft het geen parlementaire meerderheid meer. Dat bood oud EU coryfee Donald Tusk de gelegenheid om een meerderheid te smeden met een alliantie van pro-Europese oppositiepartijen. Op 11 december jongstleden werd Tusk wederom gekozen als premier van Polen, ondanks het feit dat de partij van oud premier Morawiecki – PiS – als grootste uit de verkiezingen kwam. In Nederland is een soortgelijke strijd als in Polen aan de gang. Daarbij kan het goed zijn dat de grootste partij – PVV – het loodje gaat leggen tegenover een coalitie van bijvoorbeeld GL-PvdA en VVD. Als dat gebeurt, kunnen de Nederlandse rapen gaar zijn. Ik verwacht toenemende spanningen en maatschappelijke onrust in Europa en in Nederland als gevolg van de machtsstrijd die nu gaande is tussen voortzetting van het mondiale neoliberalisme en meer nationale belangen.”