Frank Erkens
Forensisch onderzoek speelt een onmisbare rol in het verzamelen, analyseren en verstrekken van informatie om de waarheid te achterhalen, vooral in het licht van juridische procedures. Dit type onderzoek moet voldoen aan zowel juridische als epistemologische eisen, aangezien het wetenschappelijk onderzoek betreft dat plaatsvindt binnen een juridische context. Hierdoor worden er verschillende eisen aan het onderzoek gesteld, wat we dubbele normativiteit noemen. Het baseren van overtuigingen op bewijs en logische redenering is een universeel principe in de wetenschap. Echter, de manier waarop dit tot uiting komt, varieert tussen verschillende wetenschapsgebieden. In de epistemologie, de studie van kennis en geloof, gaat men uit van gerechtvaardigde ware overtuiging. In de accountancy werd vroeger gesproken over deugdelijke grondslag, maar tegenwoordig gaat het over het fundamentele beginsel van vakbekwaamheid en zorgvuldigheid. Ondanks de verschillen tussen deze begrippen, draaien ze allemaal om het vormen van overtuigingen en het streven naar waarheid door een grondige evaluatie van goede redenen en/of bewijsmateriaal.
In een forensisch onderzoek moet de onderzoeker deze principes toepassen en in zijn rapport duidelijk maken dat zijn bevindingen feitelijk juist en onderbouwd zijn. Zonder deze onderbouwing zijn de bevindingen niet meer dan veronderstellingen of onderbouwde onjuistheden. Om de gebruikers van zijn rapport naar beste weten en naar waarheid, volledig en beste inzicht te informeren, dient de onderzoeker diverse aspecten in zijn rapport te belichten. Denk hierbij aan zijn eigen achtergrond, onderzoeksstrategie en -werkzaamheden, beschikbare gegevens, analyses en de redenen van zijn wetenschappelijke kennis. Een best practice hiervoor is het zogeheten ‘disclosure statement’: een beschrijving van de opleiding, ervaring, gebruikte methoden en uitgevoerde opdrachten.
De principes uit strafvordering en burgerlijke rechtsvordering zijn er in essentie om de integriteit en betrouwbaarheid van het straf- en civielrechtelijk onderzoek en het proces te waarborgen. De wet stelt verschillende eisen om te zorgen dat feiten en omstandigheden naar waarheid, volledig en beste inzicht worden verstrekt en dat er methodologische transparantie en expertise worden aangetoond. Dit alles is bedoeld om een stevig fundament van gerechtvaardigde ware overtuigingen in de straf- en civielrechtelijke contexten te leggen.
Het is van belang dat overtuigingen gerechtvaardigd zijn, vooral in een juridische context, waar de gevolgen van onjuiste, niet onderbouwde of ongerechtvaardigde overtuigingen ernstig kunnen zijn. Dit illustreert hoe de eisen van de wet en de principes van epistemologie op een vergelijkbare manier werken om waarheidsgetrouwheid, integriteit en gerechtvaardigdheid te waarborgen. Het naleven van deze principes en eisen is essentieel om de kwaliteit en betrouwbaarheid van forensisch onderzoek te garanderen, wat op zijn beurt bijdraagt aan een rechtvaardige en eerlijke rechtspraak.
De auteur Frank Erkens is Managing Partner van Holland Integrity Group en hij zal spreken op 7 november 2023 in Den Haag bij het Serious Whistleblowing Congres.
