Er gaat wellicht wat veranderen in de relatie tussen de rijksinspecties en de overheid. Er wordt gewerkt aan een nieuwe wet die ervoor moet zorgen dat de toezichthouders van de rijksoverheid (de rijksinspecties) onafhankelijker hun taak kunnen uitvoeren. De Nederlandse minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties schrijft dit aan de Tweede Kamer in reactie op een initiatiefnota van het Tweede Kamerlid Omtzigt. Het wetsvoorstel zal naar verwachting begin 2024 naar de Raad van State worden gestuurd.
Minister Bruins Slot: “Onze rijksinspecties vormen de ogen en oren van politiek, beleid en uitvoering. Het is van groot belang dat zij hun toezichttaak onafhankelijk kunnen uitoefenen, zodat hun bevindingen niet worden beïnvloed door politieke afwegingen of druk vanuit de organisaties waar ze toezicht op houden. Dat helpt ons bij het maken van betere wetten en beter beleid en draagt daarmee bij aan het vertrouwen in de overheid.”
Eigen initiatieven
Het is de bedoeling dat rijksinspecties voortaan altijd op eigen initiatief een onderzoek kunnen starten en vormgeven zonder tussenkomst van een bewindspersoon. Met het wetsvoorstel wordt ook beoogd de invloed van de zogenoemde ‘bijzondere aanwijzing’ te beperken. Een minister kan in uitzonderlijke gevallen een ‘bijzondere aanwijzing’ geven, wat wil zeggen dat de minister een rijksinspectie kan opdragen om bijvoorbeeld een onderzoek in te stellen of om in een specifieke casus niet te handhaven. Het kabinet wil vastleggen dat een bijzondere aanwijzing niet gebruikt kan worden om een onderzoek van een rijksinspectie tegen te houden of bij te sturen. Ook kan in het wetsvoorstel worden opgenomen dat de minister een bijzondere aanwijzing meteen aan de Tweede en Eerste Kamer moet melden.
Zelfstandig beslissen
Het plan is om ook in het wetsvoorstel op te nemen dat de rijksinspecties zelf kunnen beslissen of ze ingaan op een uitnodiging van de Tweede Kamer om hen van informatie te voorzien over een onderzoek dat de rijksinspectie heeft gedaan. Momenteel heeft een rijksinspectie daar toestemming van een minister of staatssecretaris voor nodig.
In het wetsvoorstel in voorbereiding wil het kabinet regelen dat Rijksinspecties naast hun werkprogramma en jaarverslag ook hun adviezen zelf openbaar kunnen maken, zonder tussenkomst van een ministerie. Daarbij kunnen zij dan eigen woordvoerders gebruiken en beschikken over eigen communicatiemiddelen, zoals websites en social mediakanalen.
Behalve bovenstaande voornemens wordt er de komende maanden een aantal zaken nader onderzocht om te bekijken of en op welke wijze ze een plaats zullen krijgen in het beoogde wetsvoorstel. Het gaat dan bijvoorbeeld om de benoeming en aanstelling van de leiding van de rijksinspecties, financiële kaders voor de rijksinspecties, en de evaluatie van het functioneren van de rijksinspecties zelf.
De taken van de rijksinspecties
Als het gaat om wetten en beleidsplannen zijn er drie taken van groot belang: het beleid moet gemaakt worden, uitgevoerd worden, en er moet ook toezicht op gehouden worden. Dit om te controleren of wetten nageleefd worden en of beleidsplannen niet nadelig uitpakken voor de samenleving. Voor de rijksoverheid wordt die taak uitgevoerd door verschillende toezichthouders (of: rijksinspecties). Sommige houden toezicht op ministeries, andere op burgers en bedrijven. Allemaal hebben ze gemeen dat ze in de eerste plaats het publieke belang dienen.
