Willen we wel echt verandering en zo ja, welke?

Pieter van der Kruijs

De laatste verkiezingen in Nederland toonden het nog eens aan: de burger wenst verandering. Wanneer die burger rechtstreeks betrokken wordt bij besluitvorming, zoals bij de rechtspraak, dan zetten we een stap vooruit. De uil van Minerva is komen aanzeilen op gure thermiek. Niettemin maakt de geweldige winst van het Forum voor Democratie ( FvD) duidelijk dat er ’n (grote) behoefte is aan vernieuwing, maar, geheel anders dan de FvD wenst, een verandering waar de burger bij is betrokken. De FvD stelt een vorm van referendum voor maar ik zie niet dat je hiermee de vernieuwingsdrang van de burger paait. Of, zoals onze pas benoemde ­Veghelse Denker des Vaderlands Daan Roovers zegt: ‘Kiezers worden gereduceerd tot toeschouwers die klappen of boe roepen bij de voorstelling die politici opvoeren. Het reduceert ze tot een passief en reactief publiek, in plaats dat ze actief deelnemen aan de besluitvorming’.

Daar zou ik ook graag naar toe willen, dat we allemaal zoveel mogelijk deelnemen, met name op die gebieden waar we rechtstreeks bij zijn betrokken.

Falen

Ik beperk mij tot het deel waarin ik werkzaam ben, de (straf)rechtspraktijk. Als ik daar naar kijk, ben ik in korte tijd twee keer hevig opgeschrokken. Eerst het rapport van de Nationale Ombudsman over het volstrekte falen van het Openbaar Ministerie (OM) en het ministerie waar het betreft de behandeling van een Nederlands onderdaan die we aan Thailand hebben verkwanseld, Johan van Laarhoven, oprichter van The Grass Company (zie hierover René van der Lee in het Brabants Dagblad van 16 maart 2019). Wellicht nog ernstiger was dat de belangstelling van de Thaise autoriteiten moest worden gewekt. Er is om die reden verwezen naar betrokkenheid van de Thaise vrouw van Van Laarhoven die werkelijk van niets wist en nu door een ridicule Nederlandse interventie al vijf jaar onder erbarmelijke omstandigheden in een Thaise gevangenis zit. Het is verschrikkelijk en schandalig. De officier die dit allemaal bewerkstelligde kreeg om andere reden een overplaatsing van Breda naar Rotterdam. Hij heeft een bedreiging tegen zichzelf aangegeven bij de politie waarvan nadien bleek dat hij die in elkaar had geflanst. Wat dat betreft lijkt het OM op de katholieke kerk: als we de betrokkene overplaatsen, doen we alsof het probleem niet meer bestaat. Maar dat probleem is niet weg wat blijkt uit de kwestie Van Laarhoven. Het is klip en klaar, deze officier had nooit gehandhaafd mogen worden.

En dan is het rapport van de Commissie Fokkens over het (dis)functioneren van een oud-procureur-generaal (PG) en hoofdofficier nog niet eens verschenen. Probleem: er is ­te veel incest, allemaal OM’ers die het met elkaar doen.

Onafhankelijkheid

De zittende magistratuur lijkt hierin mee te gaan door hoofdofficieren, die van hun taak wegvluchten, een schuilplaats te bieden. De top van het OM Breda is al naar huis gestuurd en nu vertrekken die van Den Haag en Utrecht zodat in totaal vijf parketten zonder leiding zitten. De twee die nu vertrekken, daarvan komt er een te zitten in het Bossche hof. Dit soort handreikingen tussen ‘ons die ons goed kent’ bevalt me niet en bedreigt de onafhankelijkheid. Het grieft temeer omdat de indruk wordt gewekt dat de hoofdofficieren vluchten uit vrees kopje onder te gaan. Indien met volle inzet is geholpen dat OM weer gezond te maken, dan vind ik dat de kaarten anders kunnen komen te liggen. Nu wekt het de schijn van een zinkend schip en dat de rechterlijke macht de reddingsboei toewerpt.

Nu kunnen we ook kennis nemen dat de rechterlijke macht ook niet lekker in elkaar zit. Er werd altijd geroepen dat ons land, als het om rechtspraak gaat, tot de toppers in de wereld behoort op grond van rapportage van het onafhankelijke World Justice Project, maar dat onderzoek is, zoals nu blijkt, gebouwd op drijfzand. Nog recenter is het rapport van de visitatiecommissie waarvan de conclusie is dat het ontbreekt aan geld, capaciteit en visie. Een geweldige uiting hiervan is te lezen in Het Brabants Dagblad van 23 maart jongstleden waarin de huidige kort gedingrechter Alfred Roosmale Nepveu juist om die reden zijn ontslag heeft aangeboden: hij is murw gebeukt.

Huis van Justitie

Ik vat hierboven kort door de bocht samen de gammele staat van een van onze pijlers van de rechtsstaat. Nu is kankeren één ding maar het gaat uiteindelijk om het leveren van een bijdrage die mogelijk tegemoetkomt aan de klachten en die tegelijkertijd de burger laat participeren. Ik heb daarvoor een drietrapsraket in gedachten.

De eerste stap kost niets maar acht ik van belang voor een andere mindset. Het Paleis van Justitie dient een andere naam te krijgen en wel Huis van Justitie opdat zichtbaar wordt dat niet recht wordt gesproken door witte wijn nippende notabelen in een gebouw dat boven ons is verheven, maar in een huis waar door en voor ons recht wordt gesproken op basis van een rechtstelsel dat van ons allemaal is.

De tweede stap die waarschijnlijk een aanmerkelijke bezuiniging oplevert en capaciteit genereert, is dat leken, burgers, gaan deelnemen aan de rechtspraak onder leiding van een professional. Dit gebeurt al in diverse landen om ons heen. De deelname wordt als burgerplicht verankerd in de grondwet. De uitvoering ervan, zoals de eisen die aan leken worden gesteld, kan worden neergelegd in gewone wetten. In gedachten houd ik er rekening mee dat een blanco strafblad geen garantie is voor een juist toegeruste leek zoals niet ieder strafblad deelname aan lekenrechtspraak zou moeten uitsluiten.

Wijkniveau

De laatste en wellicht meest ingrijpende stap is dat veel meer rechtspraak of beter: het bieden van oplossingen kan plaatsvinden op zoiets als wijkniveau. Bij toerbeurt aangewezen wijkbewoners worden belast met het vinden van oplossingen voor geschillen en eenvoudige criminaliteit die nu voor de kantonrechter wordt gebracht, waarover officieren beschikkingen afgeven of die door de politierechter worden behandeld. De uit de wijk aangewezen probleem oplossers kunnen om niet gebruik maken van op een lijst geplaatste deskundigen (ook een vorm van burgerplicht voor mensen die hebben gestudeerd om aldus iets terug te geven) die van allerlei aard kunnen zijn als architecten, medici, zielkundigen en juristen. (Nota bene: het heeft mij altijd verbaasd dat advocaten zijn belast met echtscheidingen. Hoezo is dat een specifieke deskundigheid van advocaten om relationele problemen op te lossen?).

Het staat buiten kijf dat er zaken moeten veranderen en ik zie graag dat daarbij de burger direct wordt betrokken. Het is, denk ik, de enige verandering waar burgers voor zijn te porren. Je kunt wel roepen dat je alles anders wilt, maar diep van binnen wil de burger helemaal geen verandering, behalve als de eigen inbreng of zeggenschap wordt vergroot.

De auteur, Pieter van der Kruijs, is strafrechtadvocaat in Den Bosch en het artikel in ietwat andere vorm is eerder verschenen in het Brabants Dagblad.