Op afbetaling reizen bij de Nederlandse Spoorwegen

Carl-Eric Rasch
De Nederlandse Spoorwegen (NS) heeft via de media op 3 september jongstleden gecommuniceerd dat het ook mogelijk is om voortaan achteraf – via automatische incasso – de reiziger te laten betalen voor de reizen en andere diensten die de NS aanbiedt. Deze nieuwe service staat bekend onder de naam “NS Flex” en is het resultaat van een pilot die vorig jaar is gestart. Het voorkomt vooral dat niet-abonnementshouders steeds weer een saldo van tenminste 20 euro op hun OV Chipkaart moeten hebben om te kunnen reizen. Het is ogenschijnlijk een prima plan, maar vanuit de “klantbelang centraal” gedachte is deze “koop op afbetaling” lang niet altijd in het belang van de klant.  
In Nederland wordt het steeds meer de gewoonte om vooral kwetsbare groepen mensen te beschermen tegen schulden en overkreditering. Dat betekent dat vooral banken, creditcard maatschappijen en kredietverstrekkers steeds kritischer moeten zijn jegens hun klanten en van te voren moeten onderzoeken om te bepalen of en hoe hoog het krediet zou moeten zijn, na zorgvuldige bestudering van de financiële situatie van de klant. Het gaat hier immers om een uitgestelde betaling. De toezichthouder (AFM) ziet hier op toe.  Dat gebeurt doorgaans door middel van een Algemene Capaciteit Berekening (ACB) vanuit de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). Dit geldt voor “echte” kredieten. Een krediet is een uitgestelde betaling van tenminste een maand en wordt beschreven in Art 1:20 Wet Financieel Toezicht (Wft): er worden ook geen “onbetekenende kosten” in rekening gebracht, maar vaak een hoge rente (meestal tenminste 13%) en een aflostermijn van tenminste drie maanden. Dat is een krediet in de zin van de wet Wft.
Supermarktketens kijken wel uit
Gelukkig betalen we doorgaans voor consumptieartikelen altijd direct als de dienst wordt afgenomen. Wat zou er gebeuren als bijvoorbeeld supermarktketens achteraf facturen sturen, dus nadat de boodschappen zijn gedaan? Het gevolg zou zijn dat een substantieel deel van de klanten niet of veel te laat betaalt, met als gevolg een enorme administratieve rompslomp voor de supermarktketens. Ze kijken wel uit dus hoewel de vraag naar de producten op deze manier wel groter zou kunnen worden, gaan supermarkten hier niet toe over. De klant betaalt in dat geval immers “op de pof” en wie dan leeft, wie dan zorgt. Kopen op afbetaling is met name aantrekkelijk voor kwetsbare groepen: mensen met lage inkomens en mensen met een uitkering. Immers, mensen met een redelijk periodiek inkomen hebben minder behoefte om “op afbetaling” te kopen, die kunnen het vaak in een keer gewoon betalen.
Extra administratieve rompslomp voor de NS
Bij dit nieuwe NS Flex product zullen vooral scholieren, studenten, uitkeringsgerechtigden en andere groepen kwetsbaren die doorgaans minder goed kunnen omgaan met het fenomeen “uitgestelde betaling” hiervan gebruik willen maken.  Bij een automatische incasso aan het eind van de periode is het (bank)saldo in veel gevallen ontoereikend en wordt de betaling niet uitgevoerd. De klant zelf heeft ook de mogelijkheid een automatische incasso achteraf alsnog te “storneren” en zo dus ongedaan te maken. Dat betekent een hoop gedoe voor de (financiële) dienstverlener (in dit geval: NS) om haar tegoeden terug te vorderen. Nu de NS de klant achteraf zal laten betalen verwacht ik dat dit de NS veel administratieve rompslomp zal gaan opleveren: de klanten gaan (extra)reizen “op de pof”. Op het moment dat de betalingen worden geïncasseerd zal er in veel gevallen sprake zijn van ontoereikend saldo, saldotekort en bewust ingezette storneringen door de klant.
Meer dan 700.000 Nederlanders geregistreerd met betalingsachterstand
Het aantal Nederlanders dat met een betalingsachterstand geregistreerd staat bij Stichting BKR (Bureau Krediet Registratie) in Tiel bedroeg in 2017 ongeveer 711.000.  Dat was een weliswaar een lichte daling ten opzichte van een jaar ervoor. In totaal staan er 10,25 miljoen Nederlanders bij de Stichting BKR geregistreerd, waarvan dus 7% met een betalingsachterstand.  Dat betekent dat ruim 75% van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder een lening ergens heeft lopen en 7% van deze groep met een achterstand zit. Dit betekent feitelijk dat ze geen nieuwe lening kunnen opnemen. Het gaat vaak om dezelfde groep die ik al eerder beschreef: kwetsbare mensen met een laag inkomen of met een uitkering. Daarnaast bestaat er een zeer grote groep die gebruik maken van het fenomeen “uitgestelde betaling ”. maar dit wel binnen een maand terugbetaalt,  zodat dit geen krediet betreft in de zin van de wet. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de meeste creditcards zonder een “gespreid betalen faciliteit”. Er vindt geen renteheffing plaats (de kosten zijn onbetekenend) en terugbetaling vindt aldus doorgaans binnen 30 dagen plaats. Ook binnen deze groepen zitten relatief veel probleemgevallen: ze geven doorgaans meer uit dan ze periodiek binnenkrijgen, met als gevolg dat ze binnen de gestelde termijn van 30 dagen hun saldo niet kunnen aflossen en zo een achterstand opbouwen.
Vaak volgen er uiteindelijk langdurige incasso- en deurwaardersprocedures met nog hogere gemoeide kosten; een proces dat beide partijen frustreert. Het “morele kompas” in deze maatschappij gedurende de laatste jaren valt uiteindelijk sowieso ten gunste uit van de kwetsbare groepen die immers “zielig” zijn en de verleidingen van de uitgestelde betaling van de grote op winst beluste financiële dienstverleners niet hebben kunnen weerstaan. Kwijtschelding van de (rente en incasso)kosten is uiteindelijk vaak het gevolg. Het idee van de NS dat begin september aan de buitenwereld is gecommuniceerd lijkt nobel maar is op termijn  lastig als gevolg van de administratieve rompslomp met wanbetalers.
Aan Compliance Officers die werkzaam bij financiële dienstverleners en vooral werkzaam zijn bij kredietverstrekkers de ondankbare taak de eerste lijn er steeds maar weer op te wijzen dat kwetsbare groepen beschermd moeten worden voor het kopen op krediet en dat zwakkeren “aan de poort” kredieten vaker zullen moeten worden ontzegd.
De auteur Carl-Eric Rasch is als zelfstandige werkzaam bij Rasch Compliance Training en Advies en hij voert onder andere opdrachten uit bij banken en creditcard maatschappijen en is dagelijks betrokken bij de gevolgen van uitgestelde betalingen.