Geld witwassen met rentederivaten

Paul Duinkerken
Dit is de tweede column van een serie van vier geschreven naar aanleiding van mijn ervaringen als registeraccountant, met name opgedaan bij opdrachten op het gebied van financieel recht. Deze aflevering gaat over de middelen van banken die niet kunnen, mogen en bovenal niet willen meehelpen met het witwassen van geld. Maar toch…
Banken voeren een uitgebreide administratie en hebben vele procedures waardoor witwassen onmogelijk is: Identificatieplicht waardoor criminelen geen klant kunnen en willen worden, Uiteindelijk Belanghebbende Opgave (UBO) tegen katvangers, Herkomst Verklaring of het geld eerlijk verdiend is en Fiscaal Nummer voor de jaaropgave naar de Belastingdienst zijn enkele van de vele administratieve verplichtingen. Banken beseffen terdege dat ze alles in huis hebben om witte en blauwe boorden criminelen alle gelegenheid te geven. Daarom moeten alle formulieren en verklaringen door de klant naar waarheid ingevuld worden, anders is de bank gerechtigd relatie en contracten per direct te ontbinden en aangifte te doen. De administratieve lasten zijn zo zwaar dat Al Capones geen kans meer krijgen bij de bank.
Banken hebben door hun activiteit alles in huis om crimineel geld te kunnen witwassen
Voor witwassen zijn ideaal financiële innovaties en ongeregistreerde goederen met beperkte omvang, beide met onbepaalde en niet te bepalen waarde. Hun prijs is wat de “gek” ervoor geeft en niemand kan de waarde controleren. Zomaar een greep uit het beschikbare arsenaal wat banken in huis hebben:

• Kunst en derivaten kwalificeren zich als eerste. Ze worden niet centraal geregistreerd*. De waarde is wat de bovengenoemde gek ervoor geeft. Niemand kan de prijs controleren**.
• Vastgoed en aandelen / deelnemingen kwalificeren zich als tweede: ze vertegenwoordigen over het algemeen een behoorlijke waarde, maar de incidentele prijs is niet bepaalbaar. Dat compenseert de registratieplicht.
• Edelmetalen en contant geld zijn de derde groep. De goederen zijn anoniem en makkelijk te transporteren. Bij  grote hoeveelheden zijn er nadelen wat betreft omvang en gewicht, en zijn de praktische uitgeefmogelijkheden wat minder.

Geen verband tussen inkoop en verkoop bij banken
De overeenkomst tussen de hierboven genoemde producten is dat de bank naar believen en eigen inzicht als makelaar of wederpartij kan optreden. Banken zijn conglomeraten met heel veel verschillende klanten,  leveranciers, geldstromen en juridische contracten welke variëren van simpel tot zeer complex welke bijna niemand meer snapt, nog afgezien van al of niet bekende side-letters.
Banken zijn makelaars van geld. Die ambitie is toegenomen door de druk op balansverkleining. In de klantenkring zit altijd wel de eerder genoemde gek. Soms zonder dat die zich ervan bewust is als tegenpartij op te treden.
De groothandelsfunctie van banken faciliteert de gang van zaken. Banken zamelen geld in (inkoop), her-verpakken, en distribueren het als onder andere lening in vele soorten en maten met allerlei al dan niet ingewikkelde juridische bepalingen en nevenproducten (verkoop). Met als groot voordeel voor de bank dat ze geld mogen scheppen. Dat zorgt ervoor dat er compleet geen verband is tussen inkoop en verkoop. Banken kennen geen sluitende balans of goederenbeweging met een vaste omzettingsformules (receptuur). Derivaten zijn financiële topkunststukken: voor velen onbegrijpelijk.
Reputatie
Als wederpartij voor de witwastransactie kunnen naast de al dan niet onwetende klanten de deelnemingen  van de bank dienen. In de deelnemingenlijst van banken staan veel verschillende soorten bedrijven, waarvan men zich kan afvragen “wat moeten ze daarmee?”.
Als er binnen een bank geld is witgewassen is er duidelijk iets misgegaan. In een volgende column wordt ingegaan op de interne gang van zaken bij banken. Natuurlijk kan er altijd iets misgaan, waar gewerkt wordt worden fouten gemaakt. In tegenstelling tot rentederivaten, woekerpolissen en wat kleinere dossiers zoals vastgoedfraude en slechte beleggingsadviezen zijn witwasoperaties allemaal incidenten. Bij ontdekking stelt de bank direct een eigen onderzoek in waarmee ze het bewijsmateriaal veilig stelt. Ook stelt ze vertrouwelijk door een incidentmelding de toezichthoudende autoriteiten op de hoogte. Vertrouwelijk, want het vertrouwen in de bankensector is belangrijk. Reputatieschade moet te allen tijde vermeden worden. Schandalen zijn niet gewenst.
Banken treden dus hard op tegen witwassen. De uitgebreide administratieplicht en de strakke procedures zijn er alle op gericht dat witwassen niet mogelijk is. De bankethiek en integriteit zorgen ervoor dat bankmedewerkers niet mogen, kunnen en willen helpen met witwassen van criminele verdiensten.
Conclusie en vraag
#swapgate, de Twitter naam voor het derivatenschandaal, is daarom zo opvallend. Uit buitenlandse studies blijkt dat deskundigen van mening zijn dat er sprake is van financiële fraude. Fraude en witwassen zijn met elkaar verbonden en worden nimmer door banken gefaciliteerd. Desondanks zijn rentederivaten ondanks alle EU-regelgeving in grote mate door met name twee banken zeer veel verkocht.
Banken zijn slechts makelaar / groothandel en kunnen zich niet veroorloven te frauderen. Dus wie zijn de tegenpartijen die het voordeel krijgen van de zeer grote schade die met name Nederlandse midden- en kleine bedrijven en maatschappelijke organisaties lijden? Die schade wordt geschat op 10-15 miljard. Banken hebben echter slechts naar schatting voor een paar miljard hun rentemarge opgekrikt. Wie heeft de rest geïnd?
Welke vragen zijn er nog meer te stellen? Uw mening en opmerkingen kunt u toezenden aan column@riskcompliance.nl
*de EMIR-registratie (EU 648/2012) blijkt niet allesomvattend, zoals bijvoorbeeld kenteken of kadaster.
**er zijn vele rekenmodellen. De uitkomst wordt bepaald door parameters waarvan hoogte disputabel is.
Gezien het columnachtige karakter van de serie artikelen wordt de onderbouwing niet vermeld. Voor navraag inzake de bronnen die gebruikt zijn wordt men verzocht een mail te sturen naar column@riskcompliance.nl
De auteur, Paul Duinkerken RA, is bij KPMG werkzaam geweest. Als zelfstandig interim manager zijn opdrachten gedaan op het gebied van administratieve procedures en managementinformatie uit zeer grote databestanden. Paul is ook CFO geweest van een aantal snel groeiende bedrijven. Momenteel verricht hij forensische opdrachten, onder andere naar vastgoedfraude door bankmedewerkers. Hij is nieuwsgierig en onderzoekt graag zaken waarvan de officiële toelichting niet logisch is.