Europees raamwerk risicomonitoring voor alternatieve beleggingsfondsen op komst

Het Europees Comité voor Systeemrisico’s (European Systemic Risk Board – ESRB) heeft onlangs aanbevelingen gepubliceerd om risico’s in beleggingsfondsen aan te pakken. Aanleiding is de sterke groei van de sector en aanwijzingen dat fondsbeheerders meer risico zijn gaan nemen. De ESRB maakt zich zorgen over het gebruik van een ‘hefboom’ in fondsen, met andere woorden dat met geleend geld of via derivaten wordt belegd. Vanwege die zorgen beveelt de ESRB de Europese Autoriteit voor Effecten en Markten (European Markets and Securities Authority – ESMA) aan om een  raamwerk risicomonitoring te ontwikkelen voor zogeheten ‘alternatieve’ beleggingsfondsen, waaronder hedgefondsen, private equity fondsen en vastgoedfondsen. 
Om actief bij te dragen aan de Europese beleidsontwikkeling hebben ECB-medewerkers van de ECB en De Nederlandsche Bank (DNB) een voorbeeld van zo’n raamwerk risicomonitoring ontwikkeld. Overigens is het hefboomgebruik in alternatieve beleggingsfondsen onder Nederlands beheer beperkt.
Alternatieve beleggingsfondsen zijn in Europa in de afgelopen 10 jaar in omvang verdrievoudigd tot EUR 5723 miljard. Deze sterke groei van beleggingsfondsen brengt nieuwe risico’s met zich mee. Een scenario waarin beleggers in grote aantallen uitstappen (een run), is het voornaamste systeemrisico. Wanneer beleggers uit beleggingsfondsen stappen kan dit fondsbeheerders ertoe dwingen om beleggingen op illiquide markten tegen forse kortingen te verkopen. Dit kan prijs schokken op financiële markten versterken – zeker wanneer fondsen een hefboom gebruiken – en tot verliezen leiden voor banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Daarbij wijzen nieuwe bevindingen uit dat fondsen met een hefboom, net als minder liquide fondsen, gevoeliger zijn voor onttrekkingen van beleggers bij negatieve rendementen.
Alternatieve beleggingsfondsen zijn niet gebonden aan een wettelijke hefboomlimiet, maar bevoegde autoriteiten in Europa  hebben de mogelijkheid om in het belang van de financiële stabiliteit een hefboomlimiet op te leggen. Vooralsnog is dit beleidsinstrument niet ingezet. Daardoor kunnen alternatieve beleggingsfondsen in principe ongelimiteerd gebruik maken van een hefboom via leningen of derivaten om zo hogere rendementen te behalen.
Internationale analyse en beleid nodig
DNB vindt een analyse en adequate aanpak van risico’s op Europees niveau wenselijk omdat beleggingsfondsen zich gemakkelijk over landsgrenzen kunnen verplaatsen en de risico’s een internationaal karakter hebben. Door samen met ECB-medewerkers een nieuw risicoraamwerk voor alternatieve beleggingsfondsen op te zetten, levert DNB een concrete bijdrage aan de ontwikkeling van zo’n raamwerk voor Europa; een taak die op aanbeveling van de ESRB de komende jaren door ESMA zal worden opgepakt. Daarbij acht DNB het van belang dat ook wordt nagedacht over de wijze waarop in de toekomst eventueel invulling gegeven zou kunnen worden aan de bevoegdheid om een hefboomlimiet op te leggen aan alternatieve beleggingsfondsen.
Beperkt hefboomgebruik in alternatieve beleggingsfondsen onder Nederlands beheer
Zo’n 8% van de alternatieve beleggingsfondsen die onder beheer staan van Nederlandse vermogensbeheerders gebruikt een hefboom. De totale onderliggende waarde van de beleggingen van deze groep fondsen was EUR 97,5 miljard eind 2016. Het merendeel van deze fondsen heeft echter een beperkte hefboom. Daarnaast zijn er enkele factoren die de mogelijke bijdrage aan systeemrisico beperken. Zo zijn er geen aanwijzingen voor een structurele liquiditeitsmismatch. Dit betekent dat onder normale marktomstandigheden uitzettingen tijdig liquide kunnen worden gemaakt om aan alle mogelijke onttrekkingen van investeerders te voldoen. Bovendien is de verwevenheid met Nederlandse verzekeraars en pensioenfondsen groot. Hoewel dit een direct kanaal voor schokken naar het financiële systeem vormt, zou de doorgaans langere beleggingshorizon van verzekeraars en pensioenfondsen het risico op een acute run op deze fondsen kunnen beperken.
Een kleine groep hedgefondsen onder Nederlands beheer heeft echter een aanzienlijke hefboom, wat in de Europese richtlijn is gedefinieerd als netto uitzettingen groter dan drie keer de net asset value van een fonds. Daarbij valt op dat de hefboom in deze hedgefondsen zeer volatiel is en in 2016 gemiddeld tussen een niveau van 25 en 46 keer de omvang van de net asset value schommelde. Deze volatiliteit toont het gemak waarmee netto uitzettingen met derivaten kunnen worden op- en afgebouwd en de potentie om markt schokken te versterken indien aanpassingen procyclisch zijn.
Bron: DNB