Klassieke organisaties zijn als rupsen die in hun overlevingsstrijd proberen een betere rups te worden

 
Is dat cynisme? Is dat ironie? Kan het anders? Hoe dan? Vele vragen, want iedereen voelt van binnen prima aan wat de metafoor vertelt. Het doorbreken van de noodlottige rol “rups proberen te blijven” vraagt leiderschap en ook dat is voor iedereen een geaccepteerd inzicht. Net zoals vervolgens de diversiteit aan invullingen van dat begrip leiderschap voor iedereen zichtbaar zijn. En dan wat? Wat brengt dit ons verder? Vraag aan mensen: wel eens een echte ‘leider’ voorbij zien komen? en de antwoorden zullen zelden of nooit richting bestuurders wijzen, maar naar normale mensen die er ‘stonden’ toen het erop aankwam.
Leiderschap blijft een soort ‘glazen begrip’ zolang we niet gaan begrijpen dat leiderschap iets is van de systeemwereld en niet van de leefwereld. Leiderschap gaat in dat perspectief ‘over’ mensen die in de eerste plaats medewerkers zijn en dan pas levende zielen. Ofwel: uitgangspunten en uitvoering van dat leiderschap liggen in de systeemwereld en niet in de leefwereld. Bijna per definitie betekent dat in de marktsector – vandaar immers de naam – dat de belangen van het kapitaal eerst gaan (aandeelhouderswaarde gedreven) en dat pas daarna de belangen van de mensen in hun leefwereld komen. Voortbrengsel van dit denken zijn de huidige inspanningen om de duurzame inzetbaarheid van medewerkers te vergroten. Dat zijn manieren om de mens verder ‘exploitabel’ te maken. Denken we nou echt dat dit de manier is waarop organisaties (duurzaam) overleven in een tijd die razendsnel verandert door de digitale en virtuele revolutie? Wat een naïviteit. De gevolgtrekking is: het gaat niet dit leiderschap zijn dat ervoor gaat zorgen dat de rups niet de rups is, maar bijvoorbeeld een geboortekamer van vlinders. Het levert de wat zure en ook wat bittere conclusie op dat klassieke organisaties als rupsen zijn die steeds harder proberen rups te zijn. De praktijk van vandaag is ook dat bestuurders ‘praten’ over het leiderschap dat vooral ‘daar’ ontwikkeld moet worden en nooit ‘hier’. Terwijl de tegenbeweging ook helder is: in de nieuwe Governance-code ben je als bestuurder (mede)verantwoordelijk voor hoe gedrag en cultuur zich ontwikkelen. Hoe je dat ook noemt – leiderschap – en hoe je het ook meet – want dat zal moeten – het bestuur zál steeds meer op haar ‘leiderschaps’ rol aangesproken worden.
Twee groepen mensen waar alle aandacht naar toe mag
Er zijn voor mij daarom twee groepen mensen waar alle aandacht naar toe mag en moet en dat zijn enerzijds de jongeren die de wereld overnemen en die de ‘legacy’ nooit zullen gaan overnemen en anderzijds de bestuurders met ervaring in de raden van Bestuur en Raden van Commissarissen: zij die de ‘legacy’ in stand proberen te houden en nooit zullen begrijpen waar de nieuwe wereld over gaat!
De millennials hebben het bewustzijn van deze tijd. En vooral: ze hebben de technologie van vandaag. Ze zijn opgegroeid met de ‘natuurlijke’ middelen van de wereld die er nu aankomt. Veel beter dan de oudjes staan zij in deze veranderende wereld. Naar hen gaat mijn bezieling in eerste instantie uit. Als zij gaan begrijpen wat nu mogelijk is, gaan vele vlinders vliegen en sterven rupsen een volkomen natuurlijke dood.
Bij millennials staat vooral persoonlijke ontwikkeling centraal. Ze zijn nieuwsgierig en hongerig op zoek naar nieuwe kennis en grote theorieën die ze niet bij de vorige generatie kunnen ophalen. Millennials vinden bij bestuurders van vandaag geenenkele inspiratiebron en genieten tegelijkertijd van de nieuwe wereld die nu open gaat. Welk leiderschap spreekt (jonge) mensen wél aan? Zijn hun voorbeelden Mandela, Gandhi, Martin Luther King, Marx? Vinden ze hun voorbeelden bij de Putins, Erdogans en Trumps van deze wereld? Zijn het onze politieke leiders van vandaag of de populisten van nu? Allemaal niet. Millennials vinden hun voorbeelden in sterren van tv-series zijn, in muziek- of sporthelden. Life style dilemma’s zijn belangrijk: kleding, vakanties, spullenboel. Identiteit is belangrijk. Maar ‘leiders’? Zou een bestuurder zich wel eens hebben afgevraagd naar wat voor leiderschap – en dus wat voor identiteit van het bestuur – een millennial op zoek is? Wordt het niet hoog tijd dat bestuurders zich gaan realiseren dat ze de toekomst – dat zijn onze millennials – volledig van zich vervreemden?
Bestuursleden en directies van onze instituties, hebben ongetwijfeld het goede voor ogen, maar ze zijn opgesloten in een systeemwereld en denkwereld die de problemen niet meer gaat oplossen. Aan deze mensen – die nu nog steeds voor zoveel verantwoordelijk zijn – wil ik laten zien wat er nu mogelijk is. Want het roer kan echt om: top down belichaamde ‘purpose’ en bottom-up belichaamde zelfsturing (“tribes”) gaan briljant samen in nieuwe en volstrekt natuurlijke coördinatie-mechanismen.
Laat je inspireren
Mijn boodschap voor én millennials én autoriteiten en bestuurders: laat je inspireren door nieuw denken. Bestuurders gaan begrijpen hoe je effectief invloed kunt uitoefenen op het ontstaan en ‘mitigeren’ van gedragsrisico, … dus ook compliance risico’s en het reputatierisico.
Millennials gaan vinden wat ze moeten en willen en kunnen vinden en hopelijk ook waarom ze hier op deze wereld zijn. Ik vouw een gereedschapsdoos open en de jonge mens moet leren er zijn instrumenten uit te halen. Dáárin kan ik leraar en leerling zijn, want leerling blijven we allemaal. De nieuwe weg is een universele leerweg waarop je altijd nieuwsgierig blijft. Wat me inspireert is de gedachte dat je als het ware samen een reis maakt op die leerweg zonder daar bij de start ook nog maar enige invulling aan te geven. Laat vrijheid en talent het uitgangspunt zijn en niet de ‘legacy’ van dodelijk saaie inhoud en vorm waar bestuurders nu aan vasthouden.
Het nieuwe verhaal en de nieuwe leerweg die ontstaan nu, is inspirerend. En laten we één ding heel erg duidelijk krijgen: zoals het ging, zal het nooit meer gaan. Laat we maar gaan bouwen aan een toekomst die ons mensen en het (organisatie)leven recht doet.